SELÇUK ALTUN
20 yılı geride bırakan Bireysel Emeklilik Sistemi’nde (BES) toplam fon büyüklüğü 725,5 milyar TL’ye ulaştı. 2024’ün ilk yarısında fon büyüklüğünün 1 trilyon seviyesini zorlaması bekleniyor.
Türkiye’de 27 Ekim 2003’te devreye giren Bireysel Emeklilik Sistemi, 20 yılın sonunda henüz istenilen seviyeye gelememiş olsa da hem katılımcı sayısı hem de fon büyüklüğü açısından gelişmeye devam ediyor. Emeklilik Gözetim Merkezi (EGM) verilerine göre; 1 Aralık 2023 itibariyle BES’te katılımcı sayısı 8 milyon 592 bin 296 kişiye ulaştı. Fon büyüklüğü ise 674,6 milyar TL oldu. 7 milyon 285 bin 686 kişinin yer aldığı Otomatik Katılım Sistemi’nde (OKS) ise 50,9 milyar TL fon büyüklüğü bulunuyor. Toplam ise, 15 milyon 877 bin 982 kişi 725,5 milyar TL birikime ulaşmış durumda. Bu rakam, 2022 sonunda 433 milyar TL seviyesindeydi.
Geride kalan 11 aylık dönemde sisteme 187 milyarı aşkın para girişi gerçekleşirken; emeklilik, vefat, maluliyet ve erken ayrılmalar nedeniyle de sistemden 147 milyarı aşkın para çıkışı oldu. BES havuzundaki fonların ortalama getirisi ise yılbaşından bu yana yüzde 61 olarak gerçekleşti. Aynı dönemde enfl asyon yüzde 62 olarak hesap edildi. Bu haliyle BES havuzundaki birikimler yılbaşından bu yana reel getiri üretememiş gibi görünüyor. Buna karşın, sistem büyümeye ve gelişmeye devam ediyor.
Uzmanlar, 2024 yılının ilk yarısında BES’te toplam fon büyüklüğünün 1 trilyon TL seviyesinin üzerine çıkmasını bekliyor. Buna karşın, Türkiye ölçeğinde bu rakam da yeterli görülmüyor. Mevcut haliyle gayrisafi milli hasılanın (GSMH) yüzde 2,5 seviyesinde olan toplam fon büyüklüğünün en az yüzde 10’a gelmesi gerektiğine işaret ediliyor. Özetle, bugünkü rakamlarla sistemin fon büyüklüğünü en az 4 katına çıkarması gerektiği vurgulanıyor.
Uzmanlar ne diyor?
BES Uzmanı Zeynep Candan Aktaş:
“TAMAMLAYICI EMEKLİLİK KUVVETLİ DESTEK
SAĞLAYABİLİR”
SAĞLAYABİLİR”
EKONOMİ’ye konuşan BES Uzmanı Zeynep Candan Aktaş, enfl asyon etkisi göz önünde bulundurulduğunda BES havuzundaki birikimlerin yılbaşından bu yana reel getiri üretemediğinin altını çizerek, 2024 beklentilerini şu şekilde aktardı: “Önümüzdeki yılın senaryosunda; havuza giriş tarafına kuvvetli etki, tamamlayıcı emeklilik tarafından gelebilir. Fonların olası değer artışları ise hisse senedi piyasası ile kıymetli madenler piyasasından sağlanabilir. Havuzdan çıkış tarafında ise, 2024’ün devlet katkısını almak için emekliliğini erteleyen katılımcılar nedeniyle ilk aylarda yoğun yaşanabilir. Nisan ayında da kısmi çekiş hakkı uygulanmaya başlayacak. Yani BES tarihinde ilk defa katılımcılar haklarını kaybetmeden birikimlerinden para çekebilecekler. Olası senaryolar ışığında yılın ilk yarısında BES havuzunda 1 trilyon rakamlarını görebiliriz gibi görünüyor.”
AgeSA Hayat Emeklilik CEO’su Fırat Kuruca:
GİDİLECEK 4 KAT YOLUMUZ VAR
BES’in hem güvenilir hem de verimli bir tasarruf ve yatırım yöntemi olduğunu kanıtladığını ifade eden AgeSA Hayat Emeklilik CEO’su Fırat Kuruca, sistemin son iki yıldır hem katılımcı sayısı hem de fon büyüklüğü açısından hızlı bir büyüme gerçekleştirdiğini söyledi.
Getirilerinden dolayı müşteri memnuniyetinin yüksek olduğunu ve BES fonlarının alternatif yatırım araçlarına göre daha cazip bir getiri sağladığını aktaran Kuruca, şöyle devam etti: “18 yaş altının katılımı da bir destek sağladı ama henüz onların net etkileri hissedilmedi. Yeni gelişmesine karşın bir büyüme ivmesi kazandırdı. Önümüzdeki sene de özellikle sermaye piyasalarındaki olumlu hava devam ederse büyümenin aynı şekilde sürmesini bekliyorum. Türkiye’nin ekonomik olarak beklentileri göz önüne alındığında daha enteresan gelişmeler de olabilir. Ben pozitifi m. Fon büyüklüğü açısından 1 trilyonu rahat zorlarız. Bireysel emeklilik sisteminin Türkiye’nin Gayri safi milli hasılatının yüzde 10’una yaklaşması lazım, ama şu anda yüzde 2,5 seviyesindeyiz. Yani reel olarak gidilecek 4 kat yolumuz var. Öte yandan, zaten ekonomi yönetimi ve fi nansal kurumlar destekliyor. Sistemin önünün açık olduğunu düşünüyorum.”
Kuruca, 2024’te devlet katkısını hak edenlerin sistemden çıkışlarıyla ilgili olarak ise, “Ben orada çok büyük risk görmüyorum. Baktığımız zaman; genel itibariyle hak edenlerin, para kazandıkça yarısından fazlası sistemde kalıyor. Bu 2023’te de bir görüldü” ifadelerini kullandı.
HDI Fibaemeklilik Genel Müdürü Erol Öztürkoğlu:
BES FONLARI BÜYÜK OLSAYDI ÇOĞU KRİZİ YAŞAMAZDIK
BES’te çıkışların çok yoğun olmayacağı görüşünü savunan HDI Fibaemeklilik Genel Müdürü Erol Öztürkoğlu, 1 trilyon barajının ilk 6 ay içerisinde görülmese dahi yıl içerisinde kesin olarak yakalanacağını söyledi.
Öztürkoğlu, “2024’ün ilk 6 ayında 1 trilyon TL’yi geçer miyiz, onu getirilere bağlı olarak mart ayına geldiğimizde görebiliriz. Yani ilk çeyrekte ne gibi getirirler sağlandı, onları görmek lazım. Fakat, yıl içerisinde bu rakamı mutlaka görürüz. Zaten yüzde 40-45 bandından bir enfl asyon beklentisi var. BES getirileri ortalamada hep enflasyonun üzerinde olmuştur. Dolayısıyla böyle baktığımızda sistemin büyüklüğü yılsonunda 1 trilyon varlığı geçer” şeklinde konuştu. Sistemin bugün itibariyle gayrisafi milli hasılanın çok küçük bir parçasını oluşturduğunu vurgulayan Öztürkoğlu, Türkiye’nin tasarruf açığı olan bir ülke olduğunu belirterek şunları söyledi: “Bu çerçeveden ele alındığında da tamamlayıcı emeklilik vs. gibi uygulamalar olması gereken şeyler. Sağlam bir ekonomi için bu tarz fonlar çok önemli ve büyütülmesi gerekiyor.
Bireysel emeklilik fonları bu uzun vadeli yatırım fonları. Dolayısıyla piyasaların derinleşmesine katkı sağlıyor ve uzun vadeli stratejilerle yönetilmesini imkan veren varlık sınıfını oluşturuyor. Spekülatif hareketlerin oluşması engelleniyor. Eğer BES fonları bugünkünün 10 katı olsaydı, yaşadığımız birçok kriz olmayacaktı diyebilirim. Bir de çeşitlilik açısından çok büyük faydası var. Örneğin, gayrimenkul yatırım fonları, girişimcilik fonları gibi alanlarda destekleniyor. Bu fonlar büyüdükçe bu ekosistemler de büyüyecektir.”
BES’in büyümesine ivme katacak yasal düzenlemeler sürüyor
Son yıllarda bireysel emeklilik alanında uygulamaya konmuş ve önümüzdeki günlerde uygulamaya konması beklenen önemli değişiklikler var.
Son 2 yıla bakıldığı zaman; 2021 yılında Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu’nda yapılan değişiklik ile katılımcının fiili ehliyete sahip olma şartı kaldırıldı. Böylece 18 yaşını doldurmamış küçüklerin (çocukların) velayet/vesayet hükümleri çerçevesinde yasal temsilcileri aracılığıyla sisteme dahil edilmesine imkan sağlandı. 2022 yılında hayata geçen “hediye sertifikası” uygulaması sistemi destekleyen yeniliklerden biri olarak devreye girdi. Yine 2022 yılında sisteme getirilen bir diğer yenilik, Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik’in Türk vatandaşlığının istisnai olarak kazanılmasına ilişkin maddesinde yapılan değişiklik ile bireysel emeklilik sistemine 500 bin dolar karşılığı katkı payı yatıran ve üç yıl sistemde kalan yabancıların Türk vatandaşlığı kazanabilmeleri oldu. 22 Ocak 2022 tarihinde yayımlanan Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu ile getirilen bir dizi önemli değişiklik söz konusu oldu. Bu değişiklilerden en önemlisi, bireysel emeklilik hesaplarına ödenen devlet katkısı oranının yüzde 25’ten yüzde 30’a çıkarılmasıydı. Bu katkı oranı sistemin cazibesini artıran en önemli özellik olarak öne çıkıyor.
Yakın gelecekte sistemi neler bekliyor?
■ SÖZLEŞMEDEN KAYNAKLI ALACAĞIN DEVRİ:
22 Ocak 2022 tarihinde yayımlanan Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu ile, bireysel emeklilik sözleşmelerinin yahut bu sözleşmelerden kaynaklı alacağın devredilebilmesi hususları da düzenlendi. Bu düzenleme kapsamında katılımcılar, BES’teki birikimlerini temlik ederek bankalardan kredi kullanma imkânı bulabilecek. Böylelikle katılımcılar acil nakit ihtiyaçlarını karşılayabilecekler ve aynı zamanda BES’te kazandıkları haklarını ve birikimlerini koruyabilecekler.
Alacağını bankaya devreden katılımcı, alacağın devri sözleşmesinin yürürlükte bulunduğu süre boyunca sözleşmesini sonlandıramayacak veya bireysel emeklilik hesabındaki birikimleri başka şirketlere aktaramayacak. Katılımcılar, emeklilik sözleşmelerine katkı payı ödemeye devam edebilecek ve devredilmemiş birikimleri için fon tercihinde bulunabilecekken; devredilecek tutar, kurul tarafından belirlenen fonlarda yatırıma yönlendirilecek.
Uygulama için altyapı geliştirmeleri tüm sistem paydaşları ile eşgüdümlü olarak yürütülüyor ve uygulamanın önümüzdeki birkaç ay içinde başlaması planlanıyor.
■ SİSTEMDEN KISMİ ÇIKIŞ:
BES katılımcılarına konut alımı, evlenme, eğitim ve doğal afet hallerinde sistemden ayrılmadan hesabındaki birikim tutarının yüzde ellisine kadar kısmen ödeme yapılabilmesine; ilave olarak, konut alımı ve evlilik hallerinde kendisine kısmen ödenen tutarının yüzde yirmisine, eğitim ve doğal afet hallerinde ise yüzde yirmi beşine kadar devlet katkısı hesabındaki tutarla sınırlı olmak üzere bu tutardan da ödeme yapılabilmesine olanak sağlanacak.
2024’de uygulamaya girecek düzenleme ile birlikte, BES’in vatandaşların, gençlik döneminden emeklilik dönemine kadar hayatlarının önemli dönüm noktalarında her zaman kendilerine destek olacağı önemli mekanizmaları geliştirilmiş olacak.
■ TAMAMLAYICI EMEKLİLİK SİSTEMİ:
Emeklilik sistemi ile ilgili bir dikkat çekici gelişme ise, Eylül ayı başında Cumhurbaşkanı onayı ile Resmî Gazete’de yayınlanan, Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı tarafından hazırlanmış 2024-2026 Orta Vadeli Programda Otomatik Katılım Sistemi ile ilgili öngörülen köklü değişiklikler oldu. Orta Vadeli Program kapsamında “finansal istikrar” için belirlenen politika ve tedbirler arasında; “OKS işverenlerin de katkısı ile ikinci basamak emeklilik sis temine dönüşeceği tamamlayıcı emeklilik sisteminin kurulması” yer aldı. Yine programa göre, bu tamamlayıcı emeklilik sisteminin yürürlüğe girmesi ile ilgili adımların 2024 yılının son çeyreğinde atılması bekleniyor.
