Doğal dünyanın “sualtı şehirleri” olarak adlandırılan mercan resifleri, yaklaşık 500 milyon yıldır varlığını sürdüren ekosistemler. Dünya çapında yaklaşık bir milyar insanın geçim kaynağı için hayati önem taşıyorlar ve her yıl 9.9 trilyon dolar değerinde ekosistem hizmeti sağlıyorlar.
Dünyanın dört bir yanındaki mercan resifleri insanların yaşamlarına ve geçim kaynaklarına büyük katkı sağlıyor ve iklimi koruyor. Sadece bununla kalmıyor, aynı zamanda, her yıl 9.9 trilyon dolar değerinde ekosistem hizmeti sağlıyor. Doğal dünyanın “sualtı şehirleri” olarak adlandırılan mercan resifleri, yaklaşık 500 milyon yıldır varlığını sürdüren ekosistemler. Dünya çapında yaklaşık bir milyar insanın geçim kaynağı için hayati önem taşıyorlar ve küresel ekonominin önemli bir bölümünü destekliyorlar. Önemlerine rağmen, büyük bir finansman açığı küresel koruma çabalarını tehlikeli bir şekilde geciktiriyor. WWF verilerine göre; mercan resifleri okyanus tabanının yüzde 0,1’inden daha azını kaplıyor, ancak Dünya’daki tüm deniz türlerinin dörtte birine ev sahipliği yapıyor. Dünya çapında yaklaşık 850 milyon insanın yiyecek ve geçim kaynakları için mercan resiflerine güvendiği düşünülüyor. Sağlıklı resifler doğrudan yaklaşık 30 milyon küçük ölçekli balıkçılık işini destekliyor. Resif turizmi, dünyanın en fakir ülkelerinden bazılarında binlerce insana iş sağlayan 45 milyar dolarlık bir endüstri. Öte yandan araştırmalar, mercan resiflerinin dalga enerjisini yüzde 95’e kadar azalttığını ve kıyı topluluklarına tsunamiler ve fırtınalara karşı hayati koruma sağladığını ortaya koyuyor. Dünyamız, sanayi öncesi zamanlardan bu yana ortalama 1,2 derece ısındı ve son 40 yılda mercan resiflerinin yüzde 50’sini kaybettik. Ortalama küresel sıcaklık 1,5 derece artarsa, kayıp yüzde 70 ile yüzde 90 arasında bir yerde olacak. 2 derecelik bir ısınman olduğunda ise mercan resiflerinin yalnızca yüzde 1’i kalacak.
Yılda 9,9 trilyon dolar değerinde ekosistem hizmeti sunuyorlar
Deniz sıcaklığı dalgaları, iklim krizi hızlanırken ve deniz sıcaklıkları tüm zamanların en yüksek seviyelerine ulaşırken rekorlar kırıyor. Yükselen deniz sıcaklıkları, mercan resiflerine “mercan beyazlaması” şeklinde zarar veriyor. Yüksek sıcaklıklara daha fazla maruz kalmak, mercanı tamamen yok etmek için yeterli olabiliyor. Mercan popülasyonları yok olunca, birçok kıyı topluluğunun bağlı olduğu balıklar uzaklaşıyorlar veya hayatta kalamıyorlar. Mercanların yok olmasına neden olan diğer unsurlar ise, petrol için sondaj yapan, liman inşa eden, tarama yapan, nakliye yapan ve tabii ki balıkçılık yapan insanlar. Atılan balık tuzakları, ağlar ve diğer döküntüler mercan resiflerine ciddi şekilde zarar verebiliyor. ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi (NOAA), 2024 Nisan ayında dünyadaki mercan resiflerinin dördüncü kitlesel ağarma olayının eşiğinde olduğunu, iklim değişikliğinin El Nino hava olayıyla birleştiğinde okyanus sıcaklıklarını rekor seviyelere çıkardığını duyurdu. Ajans, dünyadaki resif alanının yaklaşık yüzde 60’ının etkilendiğini ve bu oranın artmaya devam ettiğini bildirdi. Mercan resifleri balıkçılık, turizm ve kıyıların korunması yoluyla yılda 9,9 trilyon dolar değerinde ekosistem hizmeti sunarak gıda güvenliği, dayanıklılık ve mavi ekonomi için büyük önem taşıyor. Deniz biyoçeşitliliğinin yüzde 25’inden fazlasına ev sahipliği yapıyor. Resif organizmalarından elde edilen bileşiklerin kanser ve alzheimer gibi hastalıkların tedavisinde umut vaat etmesiyle doğal eczane görevi üstleniyor. 2009 ve 2018 yılları arasında dünya mercan resiflerinin yüzde 14’ü kaybedildi. Kalan resiflerin yüzde 90’ı şu anda tehdit altında ve eylem hızlandırılmazsa 2050 yılına kadar potansiyel çöküşle karşı karşıya.
Yenilikçi finansman kaynakları
BM Sistemi içinde benzersiz bir sermaye yetkisine sahip olan BM Sermaye Geliştirme Fonu (UNCDF), özellikle yüksek riskli alanlara odaklanarak bir finansman sağlayıcı ve risk azaltıcı olarak görev üstleniyor. Kredi derecelendirmesi olmayan bir kuruluş olarak uluslararası finansman sistemi içinde benzersiz bir işlev üstleniyor ve bağışçılardan gelen hibeleri kullanarak yerli sermayenin kilidini açmak ve yeni pazarlar yaratmak için yenilikçi finansman araçları sağlıyor. UNCDF’in mercan resifleri konusunda Ocean Risk and Resilience Action Alliance (Okyanus Risk ve Dayanıklılık Hareket Birliği) ile başlattığı önemli bir girişim var. Deniz Değişikliği Etki Finansmanı Tesisi tarafından desteklenen Mercan Resifleri Küresel Fonu (GFCR) gibi yenilikçi finansman araçları mercan resiflerinin geleceğini korumak için çalışıyor. Özel yatırımların riskini azaltmak için kamu ve hayırsever fonlarını harmanlayan GFCR, yatırılan her 1 dolar için 3 dolarlık bir kaldıraç oranı ortaya koyuyor. Benzer şekilde, ORRAA’nın gelişmekte olan Mavi Garanti Tesisi de yatırılan her 1 dolar için 5 dolar getiri sağlamayı taahhüt ediyor.
Hayırseverlik eylemi değil, stratejik bir iş kararı
Resif sigortasının küresel olarak yaygınlaştırılması, mercan tahvillerinin geliştirilmesi ve etki yatırımlarının ölçeklendirilmesi sonraki kritik adımlar olarak değerlendiriliyor. UNCDF ve ortakları, hibelerin yerel sermayenin kilidini nasıl açabileceğini bugüne kadar çok sayıda örnekle ortaya koydu. Örneğin, 1 milyon dolarlık UNCDF hibesi, Tanzanya’nın ilk yeşil tahvilinin çıkarılmasını sağlayarak yerel yatırımlardan 20,8 milyon dolar toplanmasını sağladı. Şubat ayının başlarında İngiltere merkezli Soneva Vakfı, Maldivler’de bilim ve finans alanındaki liderleri bir araya getirerek büyük ölçekli mercan resiflerinin restorasyonu ve dayanıklılığının nasıl sağlanacağını ve bunların geniş ölçekte finanse edilmesi için gerekli yatırımları tartıştı. Bugün; mercan resiflerine yatırım yapmanın bir hayırseverlik eylemi değil, stratejik bir iş kararı olarak değerlendirilmesi gerekiyor. Çünkü mercan resifleri; ekonomik uygulanabilirlik, sosyal etki ve çevresel esneklik gibi ileri görüşlü finans ölçütleriyle uyumlu bir yatırım fırsatını temsil ediyor.
■ Uluslararası Mercan Resifleri Girişimi
1994 yılında 45 ülkenin katılımıyla oluşturulan Uluslararası Mercan Resifleri Girişimi (ICRI) dünya genelindeki mercan resiflerinin üçte birini barındıran ülkeleri bir araya getiriyor. Ülkeler, koruma altına alınan mercan resifi alanlarını 60 bin kilometrekare genişletecek ve yaklaşık 10,500 kilometrekarelik alanı yeniden canlandırmayı taahhüt ettiler. Proje, toplamda 12 milyar dolarlık kamu ve özel sektör kaynaklarını 2030 yılına kadar yatırmayı taahhüt ediyor. Koalisyon, “Bu yatırımın mercan resiflerini daha etkili bir şekilde yönetmeye olanak tanıyacağını, su kalitesini, sahil bölgelerini, yerel ve bölgesel düzenlemeleri içereceğini” belirtiyor.
