Belediye başkanları ihale ve harcamalardan ne kadar sorumlu?

Ahmet Arslan

Zaman zaman belediye başkanları ihaleye fesat karıştırma, kamu zararına sebebiyet verme vb. isnat ve yargılamalara maruz kalmaktadır. Belediye başkanının belediye teşkilatının en üst amiri olması sebebiyle belediyeye yönelik usulsüzlük ve yolsuzluk iddialarına muhatap olması anlaşılabilir olmakla birlikte konuya genel olarak değil, ilgili yasal düzenlemeler ışığında münferit bazda bakılması usulsüzlük ve yolsuzluklarla ilgili gerçek sorumluluğun tespitine imkân sağlamaya yardımcı olur.

1. Sorumluluk türleri

Kamu idarelerince yapılan ihale ve harcamalardaki yanlışlıklardan dolayı kamu görevlilerinin adli, idari ve mali sorumluluğuna hükmedilir.

Adli sorumluluk, Türk Ceza Kanunu’na göre suç teşkil eden eylem ve işlemler nedeniyle hürriyeti bağlayıcı cezaya veya adli para cezasına maruz kalınmasıdır. Adli sorumluluğa ceza mahkemelerince hükmedilir.

İdari sorumluluk, memura 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nda disiplin suçu olarak sayılan eylem ve işlemleri nedeniyle disiplin cezası verilmesidir. Belediye başkanı 657 sayılı Kanun’a göre memur statüsünde olmadığı için disiplin işlemine tabi tutulmaz.

Mali sorumluluk ise kamu idarelerinin gelir, gider, alacak, borç, taşınır veya taşınmaz malların yönetimi sürecinde sebebiyet verilen kamu zararın tazmin ettirilmesidir. Mali sorumluluğa genellikle Sayıştay tarafından hükmedilmektedir. Bununla birlikte, diğer denetim elemanlarının da kamu zararını tespit edip, kurumun üst yönetimine raporlama görev ve yetkisi bulunmaktadır.

Kanuna aykırı bir eylem veya işlemin meydana geliş biçimi ve ağırlığına göre kamu görevlileri hakkında her üç sorumluluğa da hükmedilebileceği gibi sadece birisinin tatbik edilmesiyle sınırlı kalınabilir.

Bununla birlikte, bir kamu görevlisinin adli, idari ve mali sorumluluğuna hükmedilebilmesi için sorumluluk konusu eylem veya işlemin görev ve yetki alanına girmesi gerekmektedir. Zira, bir kamu görevlisinin imzasından dolayı sorumlu tutulması görev ve yetki alanına giren bir konuda işlemde bulunmasından kaynaklanmaktadır.

Belediye başkanı, belediye idaresinin başı ve belediye tüzel kişiliğinin temsilcisidir. Belediye başkanının belediye teşkilatını denetleme yetkisi bulunduğu gibi, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’na göre üst yönetici sıfatına sahip bulunmaktadır.

2. Belediye başkanının görev ve yetkileri

Belediye başkanının görev ve yetkileri 5393 sayılı Belediye Kanununun 38’inci maddesinde sayılmıştır. Söz konusu görev ve yetkilerden mali konularla ilgili olanları şunlardır:

• Belediye teşkilâtının en üst amiri olarak belediye teşkilâtını sevk ve idare etmek, belediyenin hak ve menfaatlerini korumak.
• Belediyeyi stratejik plâna uygun olarak yönetmek, belediye idaresinin kurumsal stratejilerini oluşturmak, bu stratejilere uygun olarak bütçeyi, belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini hazırlamak ve uygulamak, izlemek ve değerlendirmek, bunlarla ilgili raporları meclise sunmak.
• Belediyenin taşınır ve taşınmaz mallarını idare etmek.
• Yetkili organların kararını almak şartıyla sözleşme yapmak.
• Bütçeyi uygulamak, bütçede meclis ve encümenin yetkisi dışındaki aktarmalara onay vermek.
• Belediye personelini atamak.
• Belediye ve bağlı kuruluşları ile işletmelerini denetlemek.
• Şartsız bağışları kabul etmek.
• Bütçede yoksul ve muhtaçlar için ayrılan ödeneği kullanmak, engellilere yönelik hizmetleri yürütmek ve engelliler merkezini oluşturmak.
• Temsil ve ağırlama giderleri için ayrılan ödeneği kullanmak.
• Kanunlarla belediyeye verilen ve belediye meclisi veya belediye encümeni kararını gerektirmeyen görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak.

3. Harcamalardan ve alım ihalelerinden dolayı belediye başkanının görev ve sorumluluğu

Kamu idarelerinin alım ihaleleri (mal ve hizmet alımı, yapım işleri) 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ile 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu kapsamında gerçekleştirilir.

4734 sayılı Kanun’a göre ihale sürecinin başından sonuna kadar tüm işlemler ihale yetkilisinin emir ve talimatları, gözetim ve denetiminde icra edilir. Bu bağlamda, ihaleye çıkılabilmesi gerekli olan ihale onay belgesinin hazırlanmasından ihale komisyonu ile muayene ve kabul komisyonu üyelerinin görevlendirilmesine, ihale kararının onaylanması ve sözleşmenin imzalanmasına kadar tüm işlemler ihale yetkilisinin kontrolünde gerçekleşir.

4734 sayılı Kanun’da ihale yetkilisi, “idarenin, ihale ve harcama yapma yetki ve sorumluluğuna sahip kişi veya kurulları ile usulüne uygun olarak yetki devri yapılmış görevlileri” olarak tanımlanmıştır. Dolayısıyla, bir kimsenin ihale yetkilisi olabilmesi için harcama yetkilisi olması gerekmektedir.

5018 sayılı Kanun’da “Harcama yetkilisi”; “bütçeyle ödenek tahsis edilen her bir harcama biriminin en üst yöneticisi”, “Harcama birimi” ise “kamu idaresi bütçesinde ödenek tahsis edilen ve harcama yetkisi bulunan birim” olarak tanımlanmıştır. Bu bağlamda, belediyede harcama birimi bütçe kararnamesi ile kendisine bütçe (ödenek) tahsis edilen müdürlüklerin (Fen İşleri Müdürlüğü, Destek Hizmetleri Müdürlüğü vb.) her biri, harcama yetkilisi ise söz konusu birimlerin müdürlerdir.

5018 sayılı Kanun üst yöneticinin harcama sürecinde yer almasını ve kendisine harcama yetkisi verilmesini yasaklamıştır. Buna rağmen, üst yöneticinin harcama belgelerinde imzasının bulunması halinde meydana gelen yanlış işlemlerden pek tabi ki sorumlu olacaktır.

Her ne kadar sorumluluk tayinine ilişkin bazı raporlarda belediyelerde belediye başkanından habersiz bir iş yapılamayacağı ve herşeyin belediye başkanının sevk ve idaresinde gerçekleştiği belirtilse de bazı yargı içtihatlarında söz konusu iddia soyut olarak bulunmakta, bir ihale veya harcamanın mevzuata aykırı gerçekleştirilmesi hususunda belediye başkanının, yazılı veya sözlü talimatının bulunduğunun kanıtlanmaması halinde, sadece üst yönetici olması nedeniyle belediye başkanının cezai sorumluluğundan söz edilemeyeceği belirtilmiştir.

4. Belediye başkanından alınan “olur” alan görevlilerin sorumluluğunu ortadan kaldırır mı?

Konuya ilişkin Sayıştay’ın emsal kararında da belirtildiği gibi, üst yönetici tarafından sözlü olarak talimat verilmesi ve ardından üst yöneticinin verdiği “OLUR” yazısı, 657 sayılı Kanun’un 11. maddesinde belirtilen “yazılı olarak emir verilmesi” ve “emrin yazı ile yenilenmesi” şeklindeki yazılı emirler niteliğinde olmadığından, harcama yetkilisinin sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.

5. Belediye başkanı hangi hallerde ihale ve harcama yetkilisi olabilir?

Belediye başkanı; temsil ve ağırlama giderlerinde, bütçede yoksul ve muhtaçlar için ayrılan ödeneklerin kullanılmasında, nüfusu 10.000 (onbin) ve aşağı olan ilçe belediyeleri ile bütçelerinde harcama birimleri sınıflandırılmayan belde belediyelerinde, mali hizmetler birim amirliği ve muhasebe yetkilisi görevleri aynı kişide birleşen belediyelerde mali hizmetler birimine ait harcamalarda harcama yetkilisi sıfatını kullanır.

Öte yandan, belediye başkanı personel giderlerine ilişkin 5393 sayılı Kanun’un 49. maddesinde öngörülen üst limitin (%30) aşılması ile borçlanma yetkisi ve borç stokuna ilişkin olarak kanunun 68. maddesinde öngörülen üst limitin aşılmasından da sorumludur.

Bununla birlikte, belediye personeli ile 696 sayılı KHK kapsamında istihdam edilen belediye şirketi personelinin toplam maliyetine ilişkin %40 (büyükşehir belediyelerinde % 30) limitinin aşılmasından doğrudan belediye başkanı sorumlu değildir.

6. Satış ve kiraya verme ihalelerinden dolayı belediye başkanının sorumluluğu

Kamu idarelerinin taşınır ve taşınmaz mallarının satışı veya kiraya verilmesi işlemleri 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu kapsamında ihale yoluyla gerçekleştirilir.

4734 sayılı Kanun’un aksine söz konusu kanuna göre, belediyelerde ihale yetkilisi (ita amiri) birim müdürleri değil, belediye başkanının bizzat kendisidir.

Bu bağlamda, belediyeye ait bir taşınmazın rayiç bedelinin altında bir bedelle satılması veya kira verilmesi, ihalelerde rekabetin yeterince sağlanmaması, kapalı teklif veya açık teklif usulüyle ihale yapılması gerekirken pazarlık usulü ile ihale yapılması, kira süresi dolan taşınmazların tahliye ettirilmesi ve yeniden kiraya verilmesi gerekirken aynı kişilere kullandırılmaya devam ettirilmesi suretiyle bu kişilere haksız menfaat sağlanması vb. yanlışlıklardan dolayı belediye başkanı imzası bulunan diğer belediye görevlileri ile birlikte adli ve mali açıdan sorumlu olur.

7. Belediye başkanının belediyede usulsüzlük ve yolsuzluğu önleyici mekanizmaları tesis etmedeki görev ve sorumluluğu

Bir kurumdaki usulsüzlük hata ve yanlışlıklar; imkan, inisiyatif ve hesap verebilirlik unsurlarının bileşkesidir. İmkan ve inisiyatif fazla, hesap verebilirlik zayıfsa yolsuzluk riski de yüksek olur. Bu bağlamda, yolsuzluk ve yanlıkların önlenmesi bakımından 5018 sayılı Kanun ve söz konusu kanuna istinaden yayımlanan ikincil mevzuat hükümlerinde üst yöneticilere iç kontrol sistemini tesis etme ve gözetim görevi verilmiştir. Bu bağlamda; muhasebe yetkilisinin yeterli tecrübeye ve muhasebe yetkilisi sertifikasına sahip personel arasından seçilmemesi, harcama yetkilisi ile gerçekleştirme görevlisi, muhasebe yetkilisi ile harcama yetkilisinin veya harcama yetkilisi ile muhasebe yetkilisinin aynı kişide birleşmesi, ön mali kontrol mekanizmasının tesis edilmemesi, görevler ayrılığı, liyakat ve rotasyon prensiplerine riayet edilmemesi, teftiş kurulu ve iç denetim birimlerinin çalıştırılmaması ve raporlarının gereğinin yerine getirilmemesi halinde üst yönetici olarak belediye başkanı ihale ve harcamalara meydana gelen sistematik ve yaygın yanlışlıklardan dolayı sorumlu olacaktır.

KAYNAKÇA

Ahmet ARSLAN; Temel Mali Bilgiler, Eylül 2024, Ankara.

www.malidunya.com