Kayıt işlemine dayalı veri, veriye dayalı net bilgiyle tartışırsanız sözünüzün ağırlığı olur. Biz, sorunun kaynağını analiz ederek çözümler geliştirme yerine, bir günah keçisi bulup işin aslını bilmeyenlerin hoşuna gidecek eleştirileri öne çıkaran yanlış yolda ilerliyoruz. Piyasanın ödünsüz gözetim ve denetim yapabilmesinin altyapısını oluşturmalıyız. Piyasaya yön verenlerin standartları, ölçüleri, ölçme birimlerini net olarak tanımlamış olmaları çok önemli bir yapı özelliğidir. Ölçmeden, saymadan ve hesaplamadan yapılan anlatımlar kurnazlara fırsat alanı yaratır.
Arkadaşımız Barış Sedef, Solmaz Gümrük Müşavirliği’nin geleceği inşa etmek için yeni bir yapı oluşturma çalışmaları yaptığını belirterek Asım Barlın’la bir “durum değerlendirmesi” yapmamızı önerdi. Mecidiyeköy’de kendilerini ziyaret ettiğimizde çok eskilerden tanışık olduğumuzu fark ettim. Söyleşi yaptığınız insanlarla ortak bir arka planınınız olması işlerinizi kolaylaştırıyor. Okuyucuyla da paylaşmak için Asım Barlın’dan işe ne zaman başladığını, hangi aşamalardan geçtiğini ve nereye gitmek istediğini özetlemesini istedim.
Belli ki yazdıklarımızı özenle izleyenlerden biri… Bizim önemsediğimiz bir noktadan başlayarak merdiveni yukarıdan aşağıya süpürmeye başladı: “Yaklaşık 55 yıldır piyasanın içindeyim. Ciddi bir hukuk sistemine dayalı piyasa gözetim ve denetimi olmadan sağlıklı ekonomik büyüme, etkili kaynak kullanımı, refahın artırılması, insanların yaşamının kolaylaştırılmasının mümkün olmadığı kanısına ulaştım” diyor.
Barlın’a anlattıklarına katıldığımı, onayladığımı, gözetim-denetim disiplini olmadan geniş anlamıyla kaynakların etkin ve verimli değerlendirilemeyeceğini düşüncenin ötesinde bir inanç haline getirenlerden biri olduğumu söylüyorum. Sonra da, “Gözetim ve denetim disiplini” dediği zaman kavramın içeriğine hangi bileşenleri yerleştirdiğini açıklamasını istiyorum.
Barlın, anlatımını işin özüne, derinliğine taşıyor. Diyor ki, “Gelişmekte olan toplumlarda gözetim-denetim bir ceza yaptırımı olarak algılanıyor. Yetkililer kitle haberleşme araçlarında ne kadar ceza kestiklerini kamuoyu ile paylaşıyor. Gözetim-denetimi ceza kesmeye indirgerseniz, insan aklı sizin boşluklarımızı her zaman bulur. Önemli olanı yapmak gerekir. O da gözetim ve denetimi bir rehberlik olarak ele almaktır. Kamu otoritelerinin amacı ceza kesmek değil, cezayı gerektiren yanlış uygulamaları engellemek olmalıdır. Eğer siz düzgün bir kayıt sistemi kurar, süreçleri uçtan-uca gözetir; yanlışları saptar, boşlukları belirler ve bozulmaları onarırsanız, cezaya gerek kalmadan işin üretkenliğini, etkinliğini ve verimini artırırsınız. O zaman iş yapan da kazanır, destek hizmet veren de yaratılan vergiyi toplayan kamu da” değerlendirmesini yapıyor.
Yurttaş ile kamu yönetiminin rakip değil paydaş olduğunu anımsatarak, ülkemizin gündeminden bir türlü düşmeyen gıda maddelerinin tarladan sofraya ulaşmasında gözetim-denetim eksikliğinin yarattığı kısır döngüyü nasıl aşabileceğimizi soruyorum :“Biz sonuçlar üzerinde düşünen, tartışan, fırtınalar yaratan yanlış algılamayı bir türlü aşamadık. Siz topraktan ve tohumdan, fideden başlayarak sürecin bütün aşamalarına hakimseniz, kimi zaman haksızlık ve adaletsizlik yaratan içi boş tartışmalar yapmazsınız. Kayıta dayalı veri, veriye dayalı net bilgiyle tartışırsanız sözünüzün ağırlığı olur. Biz, sorunun kaynağını analiz ederek çözümler geliştirme yerine, bir günah keçisi bulup işin aslını bilmeyenlerin hoşuna gidecek eleştirileri öne çıkaran yanlış yolda ilerliyoruz. Toprağın özelliğini, iğini, kirasını, işçiliğini, ilacını, gübresini, hasadını, harmanını, depolama sistemini, lojistik boyutunu, dağıtım maliyetini bir süreç olarak net bilgiyle değerlendirsek, tarlada 5 lira olanın neden sofraya 15 liraya geldiğini bilerek, haksızlık ve adaletsizlik etmeden sorgulayabiliriz” yanıtını alıyorum.
NERELERDE BOŞLUKLAR YARATIYORUZ?
Asım Barlın’dan yıllardır toplumun gündeminde alevlenen sonra unutulan, sonra tekrar gündem olan bir dizi sorunumuzun olduğunu nu söyleyerek, deneyim ve birikimlerine göre bu verimsiz yola neden girdiğimizi değerlendirmesini istiyoruz. Sorunu beş alt başlıkta topluyor: Birincisi, sistemin bütününde ödünsüz gözetim ve denetim yapacak kayıt sistemi, ikincisi, piyasa altyapısının yetersizlikleri, üçüncüsü kayıt dışı uygulamaların yarattığı kurnazlıklar, dördüncüsü, piyasasının sistem kontrolünün yeterince yapılamaması, beşincisi de, gümrük sisteminin etkinliğini artıracak yapı, işlev kültürün oluşturulması ve çoğaltılması. Yapılan değerlendirmeleri özetleyerek şöyle paylaşabiliriz;
▶ Ödünsüz gözetim ve denetim
Biz “sistem kontrolü” konusunda gerekli yapıyı oluşturamadık. Bizim büyük eksiğimiz kurucular, alıcılar, satıcılar ve destek hizmet üretenlerin bir araya geldikleri iş platformlarının çalışma ilke ve kurallarını netleştirerek, sonra da uygulamaların insanla kontrolün hatalarını azaltan ve sistem kontrolünün nesnelliğine taşıyan mekanizmalar kuramadık. Bilgi odaklı ve iş insanına rehberlik eden gözetim ve denetim yerine ceza ve korkutma temelli bir zemin üzerinde ilerlemeyi aşamadık. Oysa doğru platform yapıları, ödünsüz gözetim ve denetim kaçak ve kayıpları azaltacağı, haksız rekabeti önleyeceği, becerisi olanı bir adım öne geçireceği için daha çok vergi yaratma, kamunun daha yüksek gelirler elde ederek altyapılara ve sosyal refaha harcama yapması anlamına gelir.
▶Piyasa altyapılarının yeterliliği
Piyasanın ödünsüz gözetim ve denetim yapabilmesinin altyapısını yapmalıyız ki, sistemin işleyişini, süreçlerin uçtan uca kontrolünü yapabilelim. Piyasaya yön verenlerin standartları, ölçüleri, ölçme birimlerini net olarak tanımlamış olmaları çok önemli bir yapı özelliğidir. Ölçmeden, saymadan ve hesaplamadan yapılan anlatımlar kurnazlara fırsat alanı yaratır. Popülist ve demagog olanların işin aslını bilmeyenleri peşinden sürüklenmesine sürüklen zemin hazırlar. Temel altyapılar, işleyişler, ölçümler olmayınca da dengeler tutturulamaz; son dönemde bir kez daha sıkıntılarını birlikte yaşadığımız enflasyon alır başını gider.
▶Kayı sisteminin kurulması
Enflasyonun kayıt dışı uygulamalardan nasıl beslendiğini açığa çıkarmak akademisyenlerin olduğu kadar pratik uygulamacıların da görevidir. Paranın nereye gittiğinin belli olmadığını hepimiz biliyoruz. Fiyat-maliyet- kalite dengelerini tutturmanın ne denli zorlaştığının hepimiz farkındayız. Bütün bunların bu özellikle sabit gelirli insanlar için ne büyük bir adaletsizlik yarattığı da hepimizin gözü önündeki bir gelişme. Bilgi güçtür; çünkü haklıyı haksızdan, iyiyi kötüden, yararlıyı yararsızdan ayırmanın yolu bilgi sahibi olmaktır.
▶ Sistem kontrolünün sağlanması
Bir iş yapıyorsanız, o işin ilke ve kurallarına uymak sizi açgözlülük ve sorumsuzluktan uzaklaştırır. İnsan eliyle yapılan gözetim ve denetimin her zaman açıkları olmuştur. Bugünün teknolojileri gözlemeyi, izlemeyi, ölçmeyi, sayısallaştırmayı, görselleştirmeyi, bilgileri stoklamayı, erişmeyi, işlemeyi ve insandan bağımsız gözetim ve denetim yapmayı sağlıyor. Sistem kontrolü için yatırım yapmalı, dijital dönüşüm ve yeşil dönüşüm fırsatlarından yararlanmak için sistem kontrolünün ne denli önemli bir rekabet gücü yarattığının farkında olmalıyız.
▶ Gümrük sisteminin etkinleştirilmesi
İzole bir toplum olamayacağımıza göre, gümrükler her zaman önemini koruyacaktır. Gümrük işlemlerine hakım olmayan, tarifelerle ilgili gelişmeleri izlemeyen bir toplum dünya ticaretinden hakkı olan payı alamaz. Tanımlanmış ve kodlanmış gümrük tarifelerinin 40 bin dolaylarında olduğunu biliyoruz. Türkiye’de 15 bin 500 gümrük tarife numarası kullanılıyor. Gümrük tarifelerinde 21 bölüm 96 fasıl var… Gümrük konusunda kim ayrıntıyı daha iyi bilirse o iki adım öne geçer. Sonuç olarak, her ürünün üretim süreçlerini, model ve metotları, verimlilik düzeylerini, kalite standartlarını bilerek, ölçerek, gözetleyerek ve denetleyerek üretilirse; gereksiz yatırımlar yapılmaz, boş kapasiteler yaratılmaz, yanlış yerlere sermaye bağlanmaz, insanlar kazanır, ülke zenginleşir, refah artar…
HANGİ ÖNLEMLERİ ALMALIYIZ?
NASIL? Sayfasının amacını tekrarlıyoruz Asım Barlın’a: Ne olmadığını anlatmak yanında, nelerin olmadığını, boşlukların dolması için nasıl bir yol izlememiz gerektiğini de değerlendirmesini istiyoruz. Atılması gereken adımları şöyle sıralıyor Asım Barlın;
▶Sistem kurmaya yatırım yapmalıyız: Hepimizin gözleri önünde yarı iletken teknolojinin üretim, ulaşım ve iletişim yapılarını, işlevlerini kültürlerini köklü biçimde değiştiğini gözlüyoruz. İş süreçleri ve o süreçlerin gerektirdiği insan becerileri farklılaşıyor. Bu farklılaşma ticaretin fırsatı olduğu kadar kısıtlarını yaratıyor. Biz Solmaz Gümrük Müşavirliği AŞ olarak en ileri teknolojik uygulama olan yapay zekâdan da yararlanarak geçmişte var olan düzenlemeler kadar, gelecekte de devam edecek düzenlemeleri dinamik bir yapıyla izleyen yapı oluşturmanın gerek ve yeter şartları üzerinde çalışıyoruz. Oluşturacağımız platform, ticaretin hayati konusu olan gümrük işlemleriyle ilgili net bilgiye hızla erişimi sağlayacak. Canlıların uzun ömürlü olanlarının en akıllıları olmadığı gibi, en güçlülerinin de olmadığını, uyum yeteneği yüksek olanlar olduğu kabul gören bir kuramsal genellemedir. Biz o nedenle sistem yatırımı yaparak, değişmenin hızına uygun erişilebilirlik sağlayarak gümrük işlemlerine erişimi kolaylaştıran bir ekip çalışması içindeyiz.
▶Sürekli sorgulama özgüveni göstermeliyiz: Çağımızın temel özelliklerinden biri de değişmelerin doğrusal değil, katlanarak ya da geometrik hızlar kazanmış olmalarıdır. Bu kadar hızlı değişme organik zihnin erişmesi için insanın çıplak gücüyle yapamadığını aklını kullanarak bulduğu teknolojik araç-gereç ve metotlarla yapmak olan teknolojiden yararlanmalıyız. Zihnimiz sürekli sorgulamalı, dinamik durum değerlendirmeleri yapmalıdır ki, fırsatları değerlendirebilsin.
▶Bilimin gereklerini yerine getirmeliyiz: Sorunlarımızı çözmenin iki aracı var: Bilim ve sanat. Biz ülke ölçeğinde gözetim ve denetimi güçlendirerek kaynak kaybını önlemek için bilim ve sanattan yararlanmalıyız. Doğmalara, kör inançlara, önyargılara kendimizi kaptırmamalıyız.
▶Veri odaklı analizi önemsemeliyiz: Çağımızda tam ve doğru iş yapmanın olmazsa olmazı doğru veriye erişmek, stoklamak ve işlemektir. Veri temel üretim güçlerinden biri haline gelmiştir, veri konusunu ciddiye almadan gümrük gözetim denetimi, gümrük işlemlerinin kolaylaştırılması ve bu araçları kullanarak refah artırmaya katkı yapılması söz konusu bile olamaz.
▶Strateji gerekli: Strateji ilgi, bilgi ve güçlerimizi belli bir yolda ilerleterek fark yaratır. Her alanda ilgili bütün aktörlerin üzerinde birleşeceği stratejiler kurgulamak ülkemizin çok temel sorunlarından biridir. Bu gümrük yapılanması, işlevleri, gözetim ve denetim anlayışı, hata kültürü, hata ve yanlışları onararak gelişmeyi hızlandırmanın asla ihmal edilmemesi gereken bir yönüdür.
▶Standartlar önemsenmeli: Ticari ilişkilerde eşdeğerlilik yaratılması ve haksızlıkların önlenmesi için standartlar da önemlidir. Standartları belirleyen güç odaklarının arasında olmak da hayati önemdedir. Standart belirleme, izleme ve ödünsüz denetimi de kalkınmanın gerek şartıdır.
▶Marka ve imaj yaratmak şart: Çağımızda teknoloji mal ve hizmet üretiminde belli bir homojenlik oluşturuyor. Mallarımızı satarken uygun fiyat alabilmemiz için marka yaratmak ve imajı güçlendirmek de dikkat edilmesi gereken önemli alanlardan biridir.
▶İthal ikamesi yaratmalıyız: Her alanda uygun kalite, maliyet ve fiyatta üretebileceklerimizi üretmeli, küresel pazarda satmalıyız ki dışarı bağımlılığımız azalsın. Döviz kıt kaynaklardan biri o nedenle ithal ikamesi yaratmayı önemsemeliyiz.
Asım Balın’ a göre neler yapılmalı?
Gümrük işlemleri ve küresel iş bağlantısı, bu alanda eli taşın altında olan bir firmanın yöneticisi olarak Asım Barlın’a göre neler yapılmalı?
- Dış ticaretle ilgili işlemler yalınlaştırılmalı, gümrüklere ait olmayan ayıklanmalı.
- Gözetim ve denetim tek merkezde toplanmalı.
- Ürünlerin bileşim, bağlam ve süreçleri hakkında net bilgi sahibi olmalı.
- Dijital altyapı ve yapay zekâ destekli aşamaya hızla geçilmeli.
- Gümrük işlemlerinin bir ihtisas alanı olduğu akıldan çıkarılmalı.
