ELİF KARACA
Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) bünyesinde yer alan Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Ofisi’nin (ODIHR) seçimleri gözlemlemek için Türkiye’ye gönderdiği heyetin başkanı Jan Petersen depremden etkilenen bölgelerde oy kullanma konusunun heyet tarafından yapılacak değerlendirmede daha önemli rol oynayacağını söyledi.
EKONOMİ Gazetesi’ne konuşan Petersen, “Gözlem ekibimizle ülke genelindeki duruma bir bütün olarak bakmakla birlikte, depremden etkilenen bölgelerde oy kullanma konusu elbette değerlendirmemizde daha önemli rol oynayacaktır. Seçim sürecinin kapsamlı bir şekilde değerlendirilmesi, ülke genelindeki duruma hakim olabilmemize bağlı olduğundan, deprem bölgesindeki gözlemlerimiz de önemli” dedi.
Ekiplerin depremlerin verdiği hasarın seçim hazırlıklarını ve kampanyayı nasıl etkilediğini incelemekte olduklarını belirten Petersen, seçim gününde de bölgede gözlemcilerin görev yapacağını söyledi. AGİT’in daha önce Türkiye’de yedi seçim ve referandum izlediğine ve önceki gözlemlerin tüm raporlarının web sitesinde mevcut olduğuna dikkati çeken Petersen, AGİT parlamenter meclislerinden ve Avrupa Konseyi’nden ortaklarla birlikte ilk bulguların, seçimden bir gün sonra ayrıntılı bir raporla birlikte düzenlenecek basın toplantısında özetleneceğini, önerileri içeren nihai raporun ise, seçim süreci sona erdikten kısa bir süre sonra yayınlanacağını belirtti.
Petersen gözlem misyonunun 29 Mart’ta göreve başladığını, seçim gününden birkaç gün önce gelecek ve ülke geneline gönderilecek olanlarla seçimleri 200’den fazla gözlemciyle izleyeceklerini belirtti. Petersen kendisinin ve bütün ekibin tam ve ayrıntılı bir gözlem yapmak için ihtiyaç duyduğu erişime sahip olmalarını sağlama konusundaki işbirliği ve yardımları için Türk makamlarına minnettar olduklarını da ekledi.
■ Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) genel olarak ne gibi faaliyetlerde bulunuyor, okurlarımız için özetle anlatabilir misiniz?
Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT), üç kıtada 57 devleti bir araya getiren, dünyanın en büyük bölgesel güvenlik teşkilatıdır. Örgüt içinde, AGİT Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Ofisi (ODIHR) insan hakları, demokrasi ve hukukun üstünlüğü ile ilgili geniş bir yelpazedeki konuları kapsamaktadır. Seçimler, demokratik sürecin merkezi bir unsurudur ve ODIHR, seçimlerin temel özgürlüklere ne ölçüde saygı duyduğunu ve eşitlik, evrensellik, siyasi çoğulculuk, güven, şeff aflık ve hesap verebilirlik ile karakterize edildiğini değerlendirmek için AGİT bölgesi genelinde seçim gözlemi gerçekleştirir. Uzun vadeli, kapsamlı, tutarlı ve sistematik bir seçim gözlemi metodolojisi, DKİHB’nin bu alandaki güvenilirliğinin temelini oluşturmuştur.
■ Türkiye’de 14 Mayıs’ta Cumhurbaşkanlığı ve milletvekilliği genel seçimleri yapılacak. Başında bulunduğunuz heyet Türkiye’de seçimlerle ilgili neler yapacak? Her şehre gözlemci gönderebilecek misiniz?
ODIHR’nin gözlem misyonu 29 Mart’ta başladı. Ankara merkezli 14 uluslararası uzmandan oluşan bir ekibin başındayım ve misyonun ayrıca ülke çapında dağılmış 28 uzun süreli gözlemcisi var. Ayrıca seçim gününden birkaç gün önce gelecek ve ülke geneline gönderilecek olan 200’den fazla kısa süreli gözlemcimiz olacak. Ayrıca AGİT ve Avrupa Konseyi parlamenter meclisleri seçim günü bize katılacak ve birkaç parlamenter oylamayı gözlemleyecek. Değerlendirmemiz, ODIHR’nin AGİT bölgesinde 400’den fazla seçimin gözlemlenmesinden elde edilen deneyimi yansıtan kapsamlı seçim gözlem metodolojisine dayanmaktadır. Seçimler öncesinde Türkiye’de genel seçimleri tüm yönleriyle yakından takip ediyoruz ve seçim sonrası gelişmeleri gözlemlemek için seçim gününden sonra bir süre ülkede kalacağım. Odaklandığımız belirli alanlar arasında yasal çerçevenin uygulanması, aday kaydı, sosyal ağlar da dahil olmak üzere kampanyanın yürütülmesi, kampanya finansmanının yanı sıra her düzeyde seçim idaresinin çalışmaları, seçim uyuşmazlıklarının çözümü ve medyada haber olma yer alıyor. Ayrıca, önceki ODIHR seçim tavsiyelerinin uygulanmasını da değerlendiriyoruz.
■ Türkiye bu seçimlere deprem nedeniyle ağır hasar alan illerde güvenli bir şekilde oy verme işleminin nasıl yapılacağına dair sorularla gidiyor. Deprem illeri için özel bir planınız var mı?
Şubat 2023’te meydana gelen büyük depremler önemli can kayıplarına ve altyapı hasarına neden oldu. Gözlem ekibimizle ülke genelindeki duruma bir bütün olarak bakmakla birlikte, depremden etkilenen bölgelerde oy kullanma konusu elbette değerlendirmemizde daha önemli rol oynayacaktır. Seçim sürecinin kapsamlı bir şekilde değerlendirilmesi, ülke genelindeki duruma hakim olabilmemize bağlı olduğundan, deprem bölgesindeki gözlemlerimiz de önemli. Bu ekipler şimdiden depremlerin verdiği hasarın seçim hazırlıklarını ve kampanyayı nasıl etkilediğine bakıyor. Seçim gününde de bu bölgede gözlemcilerimiz olacak.
■ Türkiye’de seçimlerin adil bir şekilde yapıldığını düşünüyor musunuz? Önceki yıllarda AGİT gözlemcileri Türkiye seçimlerine katıldı mı? Herhangi bir sorunla karşılaştınız mı ve sonrasında neler yapıldı?
Seçim süreci devam ediyor ve bu konuda herhangi bir sonuca varmak için henüz çok erken. Oylama sürecinin uluslararası standartlara ve Türkiye’nin bir AGİT devleti olarak demokratik seçimler yapma taahhüdüne uygun olup olmadığını değerlendirmek için buradayız. Özellikle dikkatle incelediğimiz alanları seçmen kaydı, aday kaydı, kampanya faaliyetleri ve finansman, seçim idaresi ve ilgili devlet kurumlarının çalışmaları, seçimle ilgili mevzuat ve uygulaması, seçimle ilgili uyuşmazlıkların çözümü şeklinde sıralayabiliriz. AGİT parlamenter meclislerinden ve Avrupa Konseyi’nden ortaklarımızla birlikte ilk bulgularımızı, seçimden bir gün sonra ayrıntılı bir raporla birlikte düzenleyeceğimiz basın toplantısında özetleyeceğiz. Önerileri içeren bir nihai rapor, seçim süreci sona erdikten kısa bir süre sonra yayınlanacaktır. ODIHR daha önce Türkiye’de yedi seçim ve referandum izledi. Önceki gözlemlerimizin tüm raporları ODIHR web sitesinde mevcut. Bu raporlar, Türkiye’deki seçim süreçlerinin uluslararası standartlarla nasıl daha uyumlu hale getirilebileceğine dair öneriler içermektedir. Mevcut gözlemimizin önemli bir yönü, önceki tavsiyelerimizin uygulanmasının bir değerlendirmesidir. Bu değerlendirme seçim gününden sonra raporlamamızda yer alacaktır.
■ Türk hükümeti seçimler için AGİT ile yeterince işbirliği yapıyor mu?
AGİT’e üye bütün ülkeler ODIHR’yi ulusal seçimlerini gözlemlemeye davet etmeyi taahhüt etti ve Türkiye de bir istisna değildi. Benim ve tüm uzman ekibin tam ve ayrıntılı bir gözlem yapmak için ihtiyaç duyduğumuz erişime sahip olmamızı sağlama konusundaki işbirliği ve yardımları için Türk makamlarına minnettarız.
AGİT SEÇİM GÖZLEM HEYETİ’NİN ARA RAPORUNDAN ÖNE ÇIKANLAR
Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) kısa süre önce yayınladığı seçim ara raporunda, paylaşılan tavsiyelere rağmen mevzuatın, demokratik seçimlerin yürütülmesi için temel hak ve özgürlükleri kısıtlamaya devam ettiğine dikkati çekti. Seçime iki hafta kala yayınlanan raporda, heyetin gözlemlerine, güncel gelişmelere, demokratik seçimler için önerilere ve daha önce yapılan önerilerin hayata geçirilip geçirilmediğine ilişkin değerlendirmelere yer verildi.
Raporda,”Koltuk dağılımı, seçmen ve aday hakları, kampanya fi nansmanı ve seçim uyuşmazlıklarının çözümü ile ilgili tavsiyeler de dahil olmak üzere DKİHB’nin tavsiyelerinin çoğu dikkate alınmamıştır” denildi. Adayların kışkırtıcı mesajlar verip sert bir dil kulladıklarına ve kadınların yeterince temsil edilmediğine vurgu yapılan raporda, kampanyaların fi nansmanının düzenlenmesinde çeşitli boşlukların bulunduğu ve buna ilişkin önceki tavsiyelerin dikkate alınmadığının da altı çizildi.
