Şebnem TURHAN
Türkiye’de döviz kurlarının sert yükseliş hareketi yaptığı haziran ayında aylık tüketici enflasyonu yüzde 3,92 arttı yıllık tüketici enflasyonu da baz etkisiyle yüzde 38,21’e geriledi. Yıllık tüketici enflasyonu 18 ayın en düşük seviyesine indi, 8 aydır yıllık enflasyonda üst üste düşüş sürdü. Ekonomistler yıllık tüketici enflasyonunun haziran itibariyle dip yaptığını temmuz ile birlikte yeniden yüzde 40 seviyelerinin üzerine geleceğini vurguladı. Torba yasada getirilen vergi artışı ile akaryakıt ve doğalgaza otomatik artış maddeleri enflasyonu yılın ikinci yarısında hızlanacağının da habercisi oldu.
Türkiye İstatistik Kurumu, haziran ayı enflasyonunu dün açıkladı. Aylık tüketici enflasyonu için piyasanın beklentisi yüzde 4,2-4,8 seviyesindeydi. Aylık artış yüzde 3,92 oldu, yıllık tüketici enflasyonu mayıstaki yüzde 39,59 seviyesinden haziranda yüzde 38,21’e indi. Ekonomistler Cumhurbaşkanlığı seçimleri sonrasında haziranda döviz kurlarında TL’ye karşı görülen yüzde 25 seviyesindeki sert yükselişin haziran aylık enflasyonunda etkili olmasını bekliyordu. Aylık enflasyonun beklentilerin altında gelmesini de ekonomistler hizmet fiyatlarında kur geçişkenliğinin beklenilen dereceğe fiyatlara yansımaması olarak gösterdi. Temmuzda ise beklentiler kur etkisinin devam etmesi ve baz etkisinin ortadan kalkmasıyla yeniden yıllık enflasyonun yönünü yukarıya çevirmesi yönünde şekilleniyor.
Taze sebze ve meyvede yıllık enflasyon yüzde 57,5
TÜİK verilerine göre gıda ve içecek grubunda aylık enflasyon yüzde 3,02 arttı ve manşet enflasyona etkisi 0.83 puan hesaplandı. Her ne kadar mevsimsel olarak taze sebze ve meyvenin bollaştığı dönem olsa da haziranda gıda grubunda en çok artan da bu ürünler oldu. Taze meyve ve sebzelerde aylık fiyatlar yüzde 7,68 artarken yıllık taze sebze ve meyve enflasyonu yüzde 57,5’e yükseldi. işlenmiş gıdalarda son aylardaki hızlı yükseliş haziranda gevşedi. Et ve süt ürünleri gibi gıdaları kapsayan işlenmiş gıdalarda aylık enflasyon yüzde 1,85 artarken yıllık enflasyon yüzde 43,36 oldu. Ekmek ve tahıllarda ise aylık artış yüzde 1,41 olarak hesaplandı. Temmuzda ise gıda grubunda artışın yine tüketici enflasyonu üzerinde etkili olması bekleniyor.
İçki ve sigara zamlarından 0.38 puanlık etki
Alkollü içecekler ve tütün grubunda ise haziran ayında yapılan zamlar etkili oldu. Aylık yüzde 11,13 artan fiyatlar manşet enflasyona 0.38 puanlık etkide bulundu. Temmuz ayına da ÖTV nedeniyle sigara ve içkiye otomatik zam gelecek. Gelir İdaresi Başkanlığı, alkollü içki ve sigaradan alınan Özel Tüketim Vergisi(Ö- TV) tutarını yüzde 14,82 olan geriye dönük 6 aylık YİÜFE oranında artırdı. Bu grup manşet enflasyonu olumsuz etkilemeye devam edecek. Konut grubunda da yine torba teklifle getirilen akaryakıt ve doğalgazın otomatik zamlanması maddesi enflasyonda etkili olacak.
Giyim ve ayakkabı grubu mayısta yeni sezon nedeniyle daha yüksek etki yaparken manşet enflasyona haziranda aylık yüzde 1,45 artışıyla 0.09 puanlık sınırlı katkı yaptı. Ev eşyası grubunda ise yine döviz kurlarındaki artış nedeniyle haziranda yüzde 2,61 fiyat artışları gözlendi. Bu gruptan manşet enflasyona etki 0.22 puan. Temmuzda ev eşyası grubunda da artışın sürmesi kur geçişkenliğinin devam etmesi bekleniyor.
Vergi artışları ikinci yarıda etkili olacak
Ulaştırma grubunda yine döviz kurlarındaki yükseliş enflasyonu etkiledi. Hem otomobil fiyatları hem de akaryakıt fiyatları haziran ayında zamlandı. Ulaştırma grubunda ise aylık fiyat artışı yüzde 7,96 oldu ve 1.19 puan ile manşet enflasyonu en olumsuz etkileyen grup da ulaştırma olarak öne çıktı. Benzin ve motorin yüzde 14,5 seviyesinde zamlandı, otomobile gelen zam ise yüzde 10,5 oldu. Döviz kurlarında artışın bu ayda da sürüyor olması ulaştırma grubunda fiyat artışlarının süreceğini gösteriyor. Ayrıca Motorlu Taşıtlar Vergisi’nin iki katına çıkarılması da fiyatları artırması bekleniyor.
Cep telefonu ve bilgisayarlar zamlandı
Haberleşme grubu da kur etkisi hissedildi. Cep telefonları döviz kurlarındaki yükseliş nedeniyle haziranda neredeyse üç kere zamlandı. Aylık grupta artış yüzde 3,91 olurken manşet enflasyona etki 0.13 puan hesaplandı. Eğlence ve kültür grubunda enflasyon bilgisayar gibi ithal teknoloji ürünlerine yine kur zammı gelmesi nedeniyle arttı. Yüzde 2,12 aylık artışın manşet enflasyona yansıması 0.07 puan oldu. Lokanta ve oteller hem bayram tatili hem de yaz sezonu nedeniyle zamlı fiyatlarıyla enflasyonu olumsuz etkiledi. Lokanta ve oteller grubunda aylık fiyat artışı yüzde 4,32 olurken manşet enflasyona katkı 0.4 puan oldu. Oteller ve pansiyonlar haziranda yüzde 12,4 zam gördü.
Çeşitli mal ve hizmetlerde de kur etkisi var. Altın, mücevher fiyatları haziranda yüzde 6,83 arttı. Çeşitli mal ve hizmetler grubunda da aylık enflasyon yüzde 2,57 oldu manşet enflasyona etki ise 0.12 puan olarak hesaplandı.
UZMANLAR ENFLASYON VERİSİNİ NASIL YORUMLADI
ENFLASYONDA AŞAĞI YÖNLÜ SÜRPRİZ
İş Yatırım Araştırma Direktörü Serhat Gürleyen: Haziran ayında tüketici fiyatları %3,9 artarak, piyasanın %4,7, İş Yatırım’ın %4,8 olan beklentisinin altında arttı. Yıllık enflasyon ise 1,4 yüzde puan düşerek %38,2 seviyesine geriledi. Haziran ayında manşet rakamlar ve çekirdek göstergelerdeki iyileşmeye rağmen önümüzdeki aylarda enflasyonun yükselmeye devam etmesini bekliyoruz. Asgari ücretteki yüksek artış ve Türk lirasının sert değer kaybı yılın ikinci yarısında enflasyonu yukarı çekecek. Haziran üretici fiyatlarındaki %6,5 artışı, önümüzdeki aylarda tüketici enflasyonunun yükseleceğinin işareti olarak görüyoruz. Beklentilerin çok altında kalan para politikası faiz artışı nedeniyle 2023 sonu dolar kuru tahminimizi 26’dan 28’e, enflasyon tahminimizi %43’den %45’e çekmiştik. Manşet enflasyondaki kısmi iyileşmeye rağmen tahminlerimizde değişikliğe gitmiyoruz. Olası güncellemeler için temmuz ve ağustos PPK toplantılarında alınacak faiz kararlarını izleyeceğiz.
TEMMUZDA HIZLI BİR ARTIŞ MEYDANA GELEBİLİR
TSKB Ekonomik Araştırmalar Baş Ekonomisti Şakir Turan: Haziranda manşet enflasyon bazı alt kalemlerdeki fiyat artışlarının ılımlı seyretmesi sayesinde beklentilerin bir miktar altında geldi. Aynı zamanda kurdaki yükselişin enflasyon dinamiklerine etkisi haziranda sınırlı kaldı. Ancak kurdaki yükselişin gecikmeli etkisine ek olarak, üretici enflasyonundaki hızlanma, asgari ücret artışı gibi maliyet ve talep kaynaklı etkenlerle temmuz enflasyonunda hızlı bir artış meydana gelebileceğini ve yıllık enflasyonda düşüşün duraksayabileceğini düşünüyoruz. Orta vadede ise beklentilerdeki katılıkla beraber döviz kuru gelişmelerinin ve küresel enflasyondaki iyileşmenin boyutunun enflasyonun seyrini belirleyeceğini değerlendiriyoruz.
VERGİ ARTIŞLARI İKİ YÖNLÜ ETKİ EDECEK
Coface Ekonomisti Seltem İyigün: Enflasyonda kur artışının etkilerini görmeye başladık. Özellikle dayanıklı mallar tarafındaki yüksek aylık artışlar, önümüzdeki dönemde kur geçişkenliğini görmeye devam edeceğimizin bir işareti olarak kabul edilebilir. Kurun hangi seviyede istikrar kazanacağı, maliyet enflasyonunun tüketici fiyatlarına geçişkenliği açısından önem taşıyor. TL’deki kaybı yüzde 30’a yaklaştığından, sene sonuna kadar olası değer kaybı, sene başından bu zamana kadar olan değer kaybı hızına kıyasla daha az olabilir. Ancak yine de temel mallar grubunda fiyat artışları görmemiz oldukça muhtemel. Gıda tarafındaki fiyat artışları da gıda hizmetleri aracılığıyla hizmet fiyatları üzerinde baskı oluşturmaya devam edecektir. Havayolları fiyatları nedeniyle ulaştırma fiyatlarında da artış devam edebilir. Yüksek enflasyon ortamı nedeniyle talebin öne çekilmesi ve ücret artışları da enflasyonun temel eğiliminin yukarı yönlü olmasına neden oluyor. Üfe’de, imalat sanayiye temel girdi teşkil eden plastik, kimya, metaller gibi sektörlerde aylık fiyat artışlarının yüzde 5 ve üzerinde olması, kur kaynaklı maliyet enflasyonunun devam edeceğini gösteriyor. Vergi artışları da enflasyon üzerinde ilk aşamada yukarı yönlü etki edecektir. Sene genelinde ortalama enflasyon beklentimiz yüzde 45’e yakın bulunuyor.
Çekirdek enflasyon manşetin üzerinde
Çekirdek enflasyon göstergeleri haziranda manşet enflasyonun üzerinde kaldı. İşlenmemiş gıda, enerji, alkollü içecekler ve tütün ile altın hariç B çekirdek enflasyonu haziranda aylık yüzde 3,45 arttı. Yıllık B çekirdek enflasyonu mayıstaki yüzde 47,7 seviyesinden yüzde 46,63’e geriledi. Enerji, gıda ve alkolsüz içecekler, alkollü içecekler ile tütün ve altın hariç C çekirdek enflasyonu haziranda yüzde 3,84 arttı. Yıllık C çekirdek enflasyonu mayıstaki yüzde 46,62 seviyesinden yüzde 47,33’e çıktı.
Haziranda en çok çayın fiyatı arttı
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, çay ve diğer demlendiren içecek çeşitleri fiyatlarındaki artışı yüzde 12,37 ile oteller, pansiyonlar ve diğerleri, yüzde 12,29 ile sigaralar ve yüzde 11,74 ile taze meyvelerdeki artışlar izledi. Haziranda fiyatı en çok artış gösteren diğer ürünler arasında, yüzde 11,73 ile hava yoluyla yolcu taşımacılığı, yüzde 11,32 ile kişisel ulaştırma araçlarının yakıt ve yağları (petrol), yüzde 10,49 ile otomobil (benzinli), yüzde 7,7 ile veri işlem ekipmanı, yüzde 6,83 ile mücevheratlar, saat ve kol saatleri, yüzde 6,49 ile telefon ve ekipmanları yer aldı. Geçen ay en fazla fiyat düşüşü ise yüzde 6,14 ile yumurta ve yumurta ile ilgili ürünlerde gerçekleşti. Bu ürünü yüzde 1,81 ile çocuk ve bebek ayakkabısı, yüzde 1,01 ile peynir, yüzde 0,95 ile yatak odası mobilyaları, yüzde 0,53 ile taze süt, yüzde 0,29 ile un ve diğer tahıllar, yüzde 0,2 ile kümes hayvanları eti izledi. En az fiyatı artan ise 0,17 kuru sebze, 0,21 ile makarna çeşitleri, 0,46 ile patates ve bazı yumru bitkilerde görüldü.
ÜFE TÜFE makası 2,21 puana indi
TÜİK verilerine göre yurtiçi üretici fiyatları haziranda bir önceki aya göre yüzde 6,50, bir önceki yılın aralık ayına göre yüzde 14,82, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 40,42 arttı. ÜFE TÜFE makası ise 2,21 puana geriledi. Ekonomistler üretici fiyatlarının kur geçişkenliğinin daha yoğun olduğunu hazirandaki tüketici enflasyonundan hızlı yükselişin de bundan kaynaklandığını belirtti. Verilere göre madencilik ve taş ocakçılığında yıllık enflasyon yüzde 53,61, imalatta yüzde 42,09, elektrik, gaz üretimi ve dağıtımında yüzde 3,29 ve su temininde yüzde 59,68 artış olarak gerçekleşti. Ana sanayi gruplarının yıllık enflasyon ise ara malında yüzde 36,50, dayanıklı tüketim malında yüzde 47, dayanıksız tüketim malında yüzde 62, enerjide yüzde 10,26 ve sermaye malında yüzde 52,44 arttı.
