EVRİM KÜÇÜK
Askeri riskler ve lojistik zorluklar Ukrayna’nın en önemli ihracat ürünlerinden demir cevherini etkiliyor. Ülke, yılın ilk yarısında üretimindeki ve ihracatındaki düşüşe karşın önemli bir demir cevheri tedarikçisi olmaya devam ediyor ancak artık Ukraynalı ihracatçılar öncelikli rota olarak Çin yerine AB ülkelerine yöneliyor. Türkiye de Ukrayna demirinin önemli tüketicileri arasında bulunuyor.
İlk yarıda ihracat %51 geriledi
Demir cevheri Ukrayna’nın önemli ihraç ürünlerinden biri. Ülke, 2023 yılının ilk yarısında 8.3 milyon ton demir cevheri ihraç ederek, 2022 yılının aynı dönemine göre yüzde 51 daha az ihracat gerçekleştirdi. Üretim ve ihracatın azalmasının ortak nedeni, Karadeniz’deki limanların bloke edilmesi. Haziran ayında demir cevheri ihracatı Mayıs 2023’e göre yüzde 2,9 düşüşle 1,48 milyon tona geriledi. Haziran 2022’ye göre ise yüzde 15,8 düşüş gerçekleşti. 2022 yılında Ukrayna’nın demir cevheri ihracatı yıllık yüzde 45,9 düşüşle 24 milyon tona geriledi.
Yaklaşık 30 milyon ton demir cevheri, yani 2021 yılındaki tüm demir cevheri ihracatının yüzde 60’ı, bugün engellenen Karadeniz limanları üzerinden ihraç edildi.
Savaşın başlamasından önce Çin, Ukrayna demir cevherinin ana tüketicisiydi, ancak Ukrayna limanlarının abluka altına alınması nedeniyle Çin’e hammadde tedariki ekonomik olarak zorlu hale geldi. Bu nedenle AB ülkeleri demir cevheri ihracatında kilit pazarlar olarak ön plana çıktı.
GMK Center tarafından hazırlanan bir rapora göre, Ukrayna’nın 2022’de AB’ye demir cevheri ihracatı yıllık yüzde 21.5 düşüşle 12.9 milyon ton olarak gerçekleşti. Ocak-Nisan döneminde bu rakam 2022 yılının aynı dönemine göre yüzde 9.7 azalarak 4.93 milyon tona, yani toplam rakamın yüzde 19.7’sine geriledi.
Avrupa’da en çok alımı Slovakya yaptı
Ocak-Haziran 2023’te Slovakya, Ukrayna demir cevherinin en büyük tüketicisi oldu; toplam ihracatın parasal değer açısından yüzde 30’u bu ülkeye yapıldı. Çek Cumhuriyeti yüzde 24,7 ile ikinci sırada, Polonya ise yüzde 19,6 ile üçüncü sırada yer alıyor.
Türkiye’de demir cevherinin %6.2’si Ukrayna’dan
Türkiye, Ukrayna’dan gelen demir cevherinin önemli bir tüketicisi olmaya devam ediyor. Ocak-Mayıs 2023’te Türkiye’ye 257.5 bin ton demir cevheri sevk edildi. Bu rakam yıllık bazda yüzde 9.4’lük artışa işaret ediyor. Geçtiğimiz yıl Ukrayna, Türkiye’nin 4’üncü büyük demir cevheri tedarikçisi oldu ve Türkiye’nin ithal ettiği demir cevherinin yüzde 6,2’sini sağladı.
DRI ve HBI için önemli fırsatlar doğabilir
Ukrayna Cumhurbaşkanlığı Başkan Yardımcısı Rostyslav Shurma’ya göre AB’ye üye olunabilirse gelecek 10 yıl içinde çelik talebinin artmasından Ukrayna büyük avantaj sağlayacak. Özellikle doğrudan indirgenmiş demir (DRI) veya sıcak briketlenmiş demir (HBI) formundaki hammaddeler için önemli bir ihracat fırsatı doğacak. Ukrayna’nın çelik üretimi için gereken dev demir cevheri rezervlerine ve hidrojen üretiminin ana kaynağı olacak yeşil enerjide büyük bir potansiyele sahip olduğu belirtiliyor. Ülkede 10 yıl içinde HBI veya DRI üretimi için 20-25 standart tesisin inşa edilmesi potansiyeli bulunuyor.
Ukraynalı üreticiler kapasitelerinin %50’sini kullanabiliyor
● Ukrayna madencilik tesislerinden Zaporizhzhia Demir Cevheri Tesisi bugün Ukrayna tarafından kontrol edilmiyor.
● Metinvest’in madencilik tesisleri savaş öncesi seviyenin yalnızca yüzde 35-40’ı kadar kullanılıyor.
● ArcelorMittal Kryvyi Rih’in madencilik bölümünde kapastenin yüzde 40’ı kullanılıyor.
● Rudomine kapasitesinin yüzde 50’siyle çalışıyor.
● KZHRK (Kryvyi Rih Demir Cevheri Tesisi) savaş öncesi dönemin kapasitesinin yüzde 40- 50’si kadar hizmet veriyor.
● Ferrexpo’nun madencilik ve zenginleştirme tesisleri yaklaşık yüzde 50 kapasiteyle çalışıyor. 2023’ün ilk yarısında 1.97 milyon ton pelet üretti; bu, geçen yılın aynı dönemindeki 4.8 milyon tona kıyasla büyük bir gerileme.
Dünyada yıllık üretim 2.6 milyar ton
ABD Jeoloji Araştırması’na (USGS) göre, 2022 yılında küresel demir cevheri üretimi yaklaşık yüzde 3 azalarak 2.6 milyar ton olarak gerçekleşti. Demir cevheri üretiminde önde gelen üç ülkenin tamamında düşüş görüldü. Avustralya’nın üretimi yüzde 3.5 azalarak 880 milyon tona, Brezilya’nın 410 milyon tona ve Çin’in üretimi 380 milyon tona indi. En büyük üç madencilik şirketinin üretim rakamları:
● Rio Tinto, üretimi 2022’de yüzde 1 artırarak 321,6 milyon tona çıkardı. 2023 yılının ilk yarısında üretim yüzde 7 artışla 160,5 milyon tona yükseldi.
● Vale, 2022’de demir cevheri üretimini yüzde 2 azaltarak 308 milyon tona düşürdü. Ancak OcakiHaziran 2023’te bu rakam yüzde 6 artarak 145.5 milyon tona çıktı.
● BHP, 2022/2023 mali yılında (30 Haziran 2023’te sona erdi) demir cevheri üretimini 2021/2022 mali yılına kıyasla yüzde 1 artırarak 257 milyon tona çıkardı.
● Worldsteel Association, 2023 yılında küresel çelik talebinin yüzde 2,3 artarak 1.82 milyar tona çıkmasını bekliyor. Analitik ajansı Benchmark Mineral Intelligence, önümüzdeki yıllarda demir cevheri üretiminde 2023-2027 döneminde yıllık ortalama yüzde 2,3 oranında bir artış öngörüyor. Avustralya ve Brezilya, küresel demir cevheri pazarındaki lider konumlarını koruyacak.
