Şebnem TURHAN
Türkiye’nin 10 ilinde yaşanan deprem felaketinden sonra tartışmalı şekilde iki gün açık kalan Borsa İstanbul geçen hafta çarşamba günü durdurulan işlemlerin ardından bugün yeniden açılacak. Açılış öncesi Sermaye Piyasası Kurulu, Borsa İstanbul, ekonomi yönetimi ile Hazine ve Maliye Bakanlığı’ndan yeni adımlarla borsada satışın önüne geçecek alımı teşvik edecek düzenlemelere imza atıldı. Piyasa uzmanları işlem hacmini artıracak bu adımların borsada alım yönünde motive edici olduğuna işaret ederken satış yapmanın zorlaştırıldığını vurguladılar.
Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) dün piyasa profesyonellerinin bile anlamakta güçlük çektiği ayrıntılı ve teknik açıklaması ile borsada satışı, temerrüte düşmeyi zorlaştırıp geri alımları destekleyen karar aldı. SPK ayrıca tek hissede daha önce yüzde 10 üzerinde satışta form ile bilgilendirme yapılması uygulamasını tek hissede yüzde 3 üzerinde satışta form doldurma zorunluluğuna çevirdi. Bu satışı caydırıcı bir hamle olarak yorumlandı. Borsa İstanbul da bir o kadar teknik açıklamasıyla yüksek frekanslı ve robot işlemlerin sıklığını kısıtlarken sınırı aşana cezayı katladı ve emir girip silme düzeltme işlerini zorlaştırdı. Ekonomi yönetimi bireysel emeklilik sisteminin portföylerindeki hisse ağırlığını yüzde 10’dan yüzde 30’a çıkarılması kararını aldı. Hazine ve Maliye Bakanlığı da Borsa İstanbul’da işlem gören şirketlerin hisse geri alımlarını artırmak için yüzde 15 stopaj oranını sıfırladı.
İptal hariç tüm imkanlar yatırımcının önüne serildi
Borsa İstanbul 6 Şubat’ta yaşanan Kahramanmaraş merkezli deprem sonrası işlemlerine pazartesi günü sert düşüşlerle başlamış 7 Şubat’ta ise kayıplar daha da artmıştı. İki gün açık kalan borsada açığa satış geçici olarak yasaklanırken 8 Şubat’ta sadece 12 dakikalık işlem sırasında iki kere devre kesicinin tetiklenmesi sonrası Borsa İstanbul işlemleri 5 işgünü durdurduğunu açıklamıştı. Borsa İstanbul, BİS100 endeksi geçen hafta yüzde 9,85 değer kaybederken; yılbaşından bu yana ise yüzde 18,22 oranında düşüş yaşadı. Tüm bu kayıplar sonrası yatırımcılar özellikle deprem bölgesinde bulunan yatırımcılar başta olmak üzere mağduriyetin giderilmesi için 6-7 Şubat işlemlerinin iptal edilmesini istedi. Uzmanlar dün gelen açıklamaları işlem iptali hariç bütün imkanların yatırımcının önüne serilmesi olarak yorumladı.
Açılışın ilk sinyali Resmi Gazete’den geldi. Kararla BES fonlarında hisse senetlerinde devlet katkısı oranı yüzde 10’dan yüzde 30’a çıkarıldı; fon portföyünün tek hisse senedinde olabilecek ağırlığı yüzde 1’den yüzde 5’e yükseltildi. Devlet katkısının TL cinsi borçlanma araçlarındaki payı yüzde 70’den yüzde 50’ye düşürüldü. Bu portföy değişikliği 10 gün içinde tamamlanacak, piyasa günlük 1-1.5 milyar liralık işlem talebi yaratmasını toplam talebin de de 8.5-10 milyar lira olmasını hesapladı. Piyasa uzmanları tarafından en etkili önlemin bu olduğu vurgulandı.
SPK’dan alımı destekleyen adımlar
SPK da aşırı teknik açıklamasında ise piyasa uzmanlarının verdiği bilgiye göre dört önemli konu bulunuyor. Birincisi işlem iptali olmasa da deprem bölgesindeki yatırımcıların temerrüte düşmesinin 30 Haziran’a kadar ertelenmiş olması. İkinci olarak ise 30 Haziran’a kadar, aracı kurumların hazırladığı sermaye yeterliliği tablolarında, kendi portföylerine alınan pay senetlerine ilişkin pozisyon riski oranı yüzde 10 yerine yüzde 3 üzerinden, kredi hesabı altında izlenen “Diğer müşteriler” için pozisyon riski oranı ise yüzde 8 yerine yüzde 4 üzerinden hesaplanacak olması. Bu tek hissede yüzde 3’ün üzerinde satış yapıldığında formla bildirim zorunluluğu getiriyor ve bu satışı caydırıcı bir önlem olarak değerlendirildi. Yine alım yönünde motive edici bir diğer madde ise özkaynak koruma oranının yüzde 35’ten 10 Nisan’a kadar yüzde 20 olarak uygulanması. Uzmanlar bunun da aracı kurumları daha fazla riskli pozisyon almaya iteceğini ve kredili alım imkanlarını artıracağını vurguladı. SPK’nın diğer kararları da özetle şöyle:
- 10 Nisan tarihine kadar aracı kurumların portföyü 1 milyon TL altında müşterilere uygulanacak kredi faiz oranını makul bir seviyede belirlenecek.
- Genel işlem sınırı hesaplamasında, 6 Şubat tarihi itibariyle deprem bölgesinde ikametgâhı, işyeri adresi veya şubede hesabı bulunan müşterilere kullandırılan kredilerin dikkate alınmamasına karar verildi. Bu aracı kurumların kredi verme imkanlarını genişletecek.
- Kredi hesabı altında izlenen “diğer müşteriler” için pozisyon riski oranını ise %8 yerine %4 üzerinden hesaplanacak.
- BES’te sermaye piyasası araçları, kredili alım, açığa satış ve ödünç işlemlerinde özkaynak olarak kabul edilebilecek kıymetler arasına eklenecek ve bu alacakların yüzde 100’ü özkaynak olarak kabul edilecek.
- İkinci bir duyuruya kadar; halka açık şirketlerin genel kurul kararı aranmaksızın yönetim kurulu kararı ile geri alım programı başlatabileceğine karar verildi.
- Aracı kurumlara kendi risk politikaları çerçevesinde deprem bölgesindeki yatırımcıların kredili işlemleriyle ilgili esnek uygulamalar yapma hususunda daha önce getirilen serbesti, 10 Nisan’a kadar, tüm yatırımcılara uygulanabilecek şekilde genişletildi.
- Şirketler geri alıma başladıktan sonra topladıkları hisseleri satarken önce ilk aldıkları hisseden başlamak zorunda olacak ve satın aldığı hisseleri 30 gün boyunca satamayacak.
TCMB: Kredi kullandırımına menkul kıymet ve ZK muafiyeti
Merkez Bankası Kahramanmaraş merkezli depremlerden etkilenen 10 ilde yerleşik kişilere yeni kullandırılacak kredilere de menkul kıymet ve zorunlu karşılık muafiyeti getirdi. Merkez Bankası, Kahramanmaraş merkezli depremler sonrası menkul kıymet ve zorunlu karşılık düzenlemelerine ilişkin bankalara bilgilendirme yazısı iletti. Buna göre, depremlerden etkilenen 10 ilde yerleşik kişilere bankalar ve finansman şirketlerince kullandırılacak krediler, menkul kıymet ve zorunlu karşılık tesisi uygulamasından muaf tutulacak. Halihazırda harcama mukabili uygulamasına tabi olan ihracat ve yatırım kredilerinde belge uygulaması da sürecek. Söz konusu uygulama, 6 Şubat’tan 8 Ağustos’a kadar geçerli olacak. TCMB, dün de deprem bölgesinde yerleşik kişilerin, vadesi gelmiş veya 6 ay içinde vadesi gelecek kredilerinin vadesinin ötelenmesi halinde, bu kredilerin 6 ay boyunca menkul kıymet tesisi ve zorunlu karşılıklardan muaf tutulacağını bildirmişti.
Borsa İstanbul da satış maliyetini arttırdı
Borsa İstanbul’dan yapılan açıklama da uzmanların değerlendirmesine göre satışı zorlaştıran maliyetini artıran ve özellikle son dönemde çok dikkat çeken yüksek frekanslı ve robotik işlemlere yönelik kısıtlamalar dikkat çekti. Borsa İstanbul emir işlem oranını 15:1’den 5:1’e düşürdü ve pay piyasasında emir işlem oranı eşik değer aşım ücretinin 0,03 kuruştan 0,25 kuruşa yükseltti. Uzmanlar bunun çok önemli olduğunu aşağı yönle satışın önlenmesini amaçladığını doğrudan yüksek frekanslı işlemlere ve robotlara dair bir yasaklama olmasa da yeniden yapılandırmalarını gerektiren düzenlemeler olduğunu vurguladı. Açılışta bir moral bozukluğu yaşanmaması satış gelmemesi için düzenlemelerin olduğunu kaydeden uzmanlar satış maliyetlerinin artırılmasını önemsediklerini dile getirdi. Borsa İstanbul’un aldığı diğer kararlar da şöyle:
- Pay piyasası ve VİOP açılış seansında emir iptali, fiyat kötüleştirme ve miktar azaltımına izin verilmeyecek
- Hisse geri alımı yapan şirketler için yeni bir endeks hesaplanacak
- Pay piyasasında emir iptali, fiyat kötüleştirme ve miktar azaltımı ücretleri yüzde 20 artırıldı
- Borsa gözetim faaliyetleri kapsamında devam etmekte olan yatırım aracı bazındaki tüm tedbirlerin kaldırılmasına karar verildi.
- VİOP ve pay piyasası seans sonu saatlerinin uyumlaştırılması amacı ile VİOP seans sonu 5 dakika kısaltıldı.
