Hüseyin GÖKÇE
Paranın satın alma gücündeki aşınma nedeniyle bilançoların güncel satın alma gücü cinsinden düzeltme işlemine tabi tutulmasını içeren enflasyon düzeltmesinde geri sayım başladı. Kanunda öngörülen şartların oluşmasına rağmen, yapılan kanun değişikliğiyle uygulaması 2023 yılı sonuna ertelenen enflasyon muhasebesi, yeni bir erteleme olmazsa 1 Ocak 2024 tarihinden itibaren yürürlüğe girecek.
İş dünyasının bir kısmının ‘zorunluluk’ olarak gördüğü, bir kısmının ise vergi yükünü artıracağı gerekçesiyle karşı çıktığı enflasyon düzeltmesi (enflasyon muhasebesi) sistemi otomatik olarak 1 Ocak 2024’te devreye alınacak. Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) da yeni dönemde uygulanması öngörülen enflasyon düzeltmesiyle ilgili tebliğ taslağını görüşe açtı.
Vergi mükelleflerince, uzun yıllar yaşanan yüksek enflasyon nedeniyle talep edilen ancak karşılık bulmayan talepler, 2003 yılı Aralık ayı sonunda 5024 sayılı Kanun’la “Enflasyon Düzeltmesi” olarak vergi sistemimize dahil olmuştu. Ardından enflasyonda düşüşün başlamasıyla birlikte sistem sadece 2004 yılına uygulanabildi.
Yeni Ekonomi Danışmanlık AŞ. Kurucu Ortağı Nazmi Karyağdı, enflasyon muhasebesine ilişkin tüm merak edilenleri EKONOMİ için analiz etti.
2020 yılı sonuna kadar, yasada belirlenen enflasyon düzeltmesi şartlarını doğurmadığından bir daha enflasyon düzeltmesi yapma gereksiniminin de doğmadığını belirten Karyağdı, “Kanunda öngörülen şartlar, enflasyonun tekrar tırmanışa geçtiği 2021 yılında oluşmasına rağmen enflasyon muhasebesi uygulaması çıkarılan kanuni düzenleme ile 2023 yılı sonuna ertelendi” dedi.
“Hiper enflasyona rağmen uygulanmadı”
O dönem TÜRMOB meslek mensuplarının henüz hazır olmadığı gerekçesiyle uygulama için erteleme talep etmişti. CHP 1 yıl erteleme için kanun teklifi verirken, AK Parti ve MHP oylarıyla teklif reddedildi. Ardından bu kez AK Parti, erteleme süresini 2 yıla çıkaran bir kanun teklifi verdi, düzenleme İYİ Parti’nin muhalefetine rağmen 7352 sayılı Kanun olarak 20 Ocak 2022’de kabul edildi.
Nazmi Karyağdı, bu erteleme kararı ile birlikte hiper enflasyona rağmen 2022 ve 2023 yıllarının enflasyon düzeltmesine tabi tutulmadığını belirtti.
İşte Nazmi Karyağdı’nın enflasyon muhasebesiyle ilgili merak edilen tüm sorulara verdiği cevaplar şöyle:
– Enflasyon düzeltmesini devreye alan şartlar nelerdir?
Normalde üretici fiyat endeksinin (ÜFE) içinde bulunulan yılda %10’u, son üç yılda ise %100’ü aşması durumunda enflasyon düzeltmesi yapılması zorunludur.
Ancak 2022’de yapılan erteleme düzenlemesindeki hükme göre; enflasyon düzeltmesine ilişkin koşulların oluşup oluşmadığına bakılmaksızın 31.12.2023 tarihli bilançoların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması gerekiyor.
-Enflasyon düzeltmesi nedir?
Paranın satın alma gücündeki aşınma nedeniyle gerçek durumu yansıtmayan bilançonun güncel satın alma gücü cinsinden düzeltme işlemine tabi tutulmasıdır.
Bir başka ifadeyle enflasyon düzeltmesi, parasal olmayan varlıkların ve kaynakların (Örneğin hammaddeler, malzemeler, ticari mallar, peşin ödenen giderler, iştirakler, bağlı ortaklıklar, arazi ve arsalar, binalar, makine, tesis ve cihazlar, taşıtlar, gayri maddi haklar, özel maliyet bedelleri, özsermaye kalemleri, borçlar, düzeltilmiş kâr/zarar, pasifte yer alan fonlar, karşılıklar …) güncel değerlerine getirilmesi işlemidir.
-Enflasyon düzeltmesi ne değildir?
Yılsonunda hesaplanan ticari kâr ya da zararın bir katsayı yardımıyla enflasyondan arındırılarak gerçek kâr ya da zararın hesaplanması işlemi değildir.
Tüm işletmelerin daha az vergi ödemesi demek değildir. Bilançosunun yapısına göre enflasyon düzeltmesi sonucunda daha az ya da daha fazla vergi ödeyebileceklerdir.
-Bütün vergi mükellefleri enflasyon düzeltmesi yapabilirler mi?
Bir işletmenin enflasyon düzeltmesi yapabilmesinin temel koşulu; gelir veya kurumlar mükellefi olmak ve bilanço esasına göre defter tutmaktır.
İşletme hesabı esasına göre defter tutan ticari kazanç mükellefleri, avukat, doktor, SMMM, YMM gibi serbest meslek erbabı, zirai kazanç elde edenler, kira geliri elde edenler, faiz, kâr payı vb. menkul sermaye iradı elde edenler ve ücret geliri elde edenler enflasyon düzeltmesi kapsamına girmiyorlar.
Öte yandan 2004 yılı enflasyon düzeltmesi uygulamasında net satışlar toplamı veya aktif büyüklüğü belirli bir tutarın üzerinde olan işletmeler zorunlu kılınmıştı.
Dolayısıyla 2024’te de Hazine ve Maliye Bakanlığı bu yönde bir belirleme yapacaktır. Bu durumda belli büyüklüğe sahip işletmeler enflasyon düzeltmesi kapsamına gireceklerdir.
– 2023 sonu itibariyle yapılacak bilançoların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması ödenecek vergiyi değiştirecek mi?
Kapsama giren mükellefler her halükarda 2023 bilançosunu düzeltmeye tabi tutacaklar. Ancak vergi beyanları düzeltme öncesi tespit edilen kârlar/zararlar üzerinden yapılacaktır.
2023 yılı enflasyon düzeltmesinden kaynaklanan kâr/zarar farkı geçmiş yıllar kâr/zarar hesabında gösterilecek, kâr vergiye tabi tutulmayacak geçmiş yıl zararı da zarar olarak dikkate alınmayacak.
– İşletmeler 2023 sonunda kaç tür bilanço düzenleyecekler?
Enflasyon düzeltmesi kapsamına giren işletmeler 2023 sonu itibariyle 2 bilanço düzenleyeceklerdir: Bunlar enflasyon düzeltmesi yapılmamış bilanço, diğeri de enflasyon düzeltmesi yapılmış bilançodur.
– 2024’ten itibaren enflasyon düzeltmesi her geçici vergi döneminde yapılacak mı?
Şu anki ÜFE oranlarına göre; Vergi Usul Kanunu’ndaki üretici fiyat endeksinin (ÜFE) içinde bulunulan yılda %10’u, son üç yılda ise %100’ü aşması durumunda enflasyon düzeltmesi yapılacağı hükmü gereği, 2024/1. geçici vergi döneminden itibaren vergisel sonuç doğuran enflasyon düzeltmesi yapılacak gözüküyor.
Çünkü Eylül 2023 itibarıyla son üç yıllık ÜFE artışı yüzde 433,84, yıllık ÜFE artışı ise yüzde 47,44 seviyesinde yer alıyor. Ne zaman ki geçici vergi dönemi itibariyle enflasyon düzeltmesi şartları ortadan kalkarsa enflasyon düzeltmesi de sona erecektir.
– Enflasyon düzeltmesi her işletme için aynı yönde mi sonuç doğurur?
Tüm işletmeler için enflasyon düzeltmesinin aynı sonucu doğuracağını söylemek doğru olmaz. Enflasyon düzeltmesi, işletmelerin bilanço yapısına göre etki doğurur. Dolayısıyla da her bir işletme için farklı vergisel sonuçlara neden olur.
Bir işletmede enflasyon düzeltmesinin ne yönde sonuç doğuracağı şirketin duran varlık yapısı, öz sermaye/borçluluk durumu, duran varlıkların aktife giriş süreleri gibi çoklu değerleme sonucunda tespit edilebilir. Bu nedenle de genelleme yapmak yerine her işletmeyi kendi başına değerlendirmek en doğru yoldur. Piyasada yapılan her tür genellemeler yanıltıcıdır.
– Enflasyon düzeltmesi kimler için olumlu sonuç doğurur?
a) Duran varlıkları ve stok kalemleri güçlü olan işletmeler,
b) Öz kaynakları güçlü olan ve daha az yabancı kaynak kullanan işletmeler
– Enflasyon düzeltmesi kimler için olumsuz sonuç doğurur?
i) Öz sermayesinin üzerinde yabancı kaynak kullanan işletmeler
ii) Duran varlıkları az, stokları düşük olan işletmeler
iii) Yabancı kaynak kullanan ve gayri faal durumda olup tasfiye girmemiş işletmeler
– 2021’de olduğu gibi enflasyon düzeltmesi yine ertelenebilir mi?
Yeni bir yasa düzenlemesi yapılırsa elbette mümkündür. Ancak bugün itibariyle ertelenebilir demek spekülasyon yapmak anlamına gelir.
– Borsa şirketleri de enflasyon düzeltmesine tabi olacak mı?
Borsa şirketleri vergi açısından enflasyon düzeltmesi yapacaklar.
Ancak Kamu Gözetimi Muhasebe ve Denetim Standartları Kurulu’nun (KGK), Türkiye Finansal Raporlama Standartları’nı, Büyük ve Orta Boy İşletmeler için Finansal Raporlama Standardı’nı uygulayan şirketler tarafından TMS 29 kapsamında finansal tablolarda enflasyon düzeltmesi yapılıp yapılmayacağının kamuoyuna duyurulması gerekiyor.
KGK’nın ölçüt olarak dikkate aldığı 3 yıllık ve yıllık TÜFE oranlarını incelediğimizde, Eylül 2023 itibariyle artış oranının sırasıyla yüzde 254,36 ve yüzde 61,53 olduğunu görüyoruz. Bu durumda borsa şirketleri için de enflasyon düzeltmesi yapılacağını öngörmek mümkün.
– 2004’te bir kez uygulanan enflasyon düzeltmesi uygulamasından ne gibi deneyimler edindik?
Açıkça ifade etmek gerekirse 2004’te gerçekleşen enflasyon düzeltmesi uygulaması pek çok işletmede eksik, fazla veya hatalı olarak uygulandı. Sonrasında bir daha uygulanmaması ve Maliye’nin bu konuda pek fazla inceleme yapmaması nedeniyle işletmelerce eksik ya da fazla kurumlar vergisi ödenmiş oldu.
Dolayısıyla da yeni dönemde enflasyon düzeltmelerinin doğru bir şekilde yapılması;
– Eksik ya da fazla vergi ödememek ve
– Gelecekte olası bir vergi incelemesinde cezai yaptırımlarla karşılaşmamak için büyük önem taşıyor.
TÜRMOB’dan fiktif kârların vergilendirilmesi uyarısı
Tebliğ taslağını ve enflasyon düzeltmesi uygulamasını EKONOMİ’ye değerlendiren TÜRMOB Başkanı Emre Kartaloğlu, taslağın iş dünyasının ‘fiktif kârların vergilendirilmeyeceği’ yönündeki beklentisine kısmen cevap verebileceğini söyledi. Kartaloğlu bazı işletmeler için ise sürpriz şekilde vergiye tabi kazanç tutarlarının artabileceğini bildirdi. Kartaloğlu, enflasyon düzeltmesinin temel amacın işletmelerin bilançoların tarihi değerinden, bilanço günü değerine güncellenmesi yanı sıra fiktif kârların vergilendirilmemesini sağlaması gerektiğinin altını çizdi.
“KOBİ’lerde vergi yükü oluşabilir”
Parasal olmayan varlıklarını (stoklar, demirbaşlar, makine teçhizatlar, mali ve maddi diğer duran varlıklar, yatırımlar vb.) özkaynak yerine, parasal olan ve enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacak pasif kalem olan borçlarla finanse etmekte olan işletmelerimizde (ülkemizdeki özellikle KOBİ sınıfında yer alan işletmelerin durumu bu yönde olduğunu değerlendiriyoruz) 2024 yılı içinde başlamak üzere enflasyon düzeltmesi nedeniyle oluşacak (bize göre fiktif ve henüz realize edilmemiş) karlar üzerinden vergi yükü oluşmaya başlayacak. Bu resmin tam tersine parasal olmayan varlıkları parasal varlıklarının altında kalan ve güçlü özkaynağı ile parasal varlık ve düşük parasal olmayan varlıklarını finanse eden, borçluluk durumu az olan işletmelerimizde ise (özellikle finansal alanda faaliyet gösteren banka vb. kuruluşların durumunun bu yönde olabileceğini değerlendiriyoruz) 2024 yılı içinde enflasyon düzeltmesi sonucunda zarar unsuru oluşacak ve bu işletmelerin vergi matrahlarının azalmasına yol açabilecektir.
“Biz hazırız ama iş dünyası hazır mı?”
2024 yılı ve sonrası dönemlerde enflasyon düzelmesi uygulamasına yönelik iletmelerin nasıl bir durumla karşılaşacaklarını şimdiden değerlendirmeye başladığını belirten Emre Kartaloğlu, “Yoğun ve karmaşık hesaplamaları barındıran ve daha çok teknik bir yönü bulunan enflasyon düzeltmesi uygulamasına biz meslek mensupları olarak hazır olmamıza rağmen iş dünyası da hazır mıdır?” dedi. Kartaloğlu düzenlemeye ilişkin şu önerilerde bulundu: – Geçici vergi beyannamelerinde bilanço verilmemekte ve geçici vergi dönemine ait iş ve işlemlerin muhasebe kayıtlarının tamamlanma süresi, kanuni defterlerin tamamlanması ile enflasyon düzeltmesi yapmak için verilen süre arasında uyumsuzluklar da oluşabileceğinden GEÇİCİ VERGİ DÖNEMLERİNDE enflasyon düzeltmesi yapma zorunluluğu kaldırılması, – Aktif toplamı veya cirosu belli tutarın altında kalan işletmeler için enflasyon düzeltmesi uygulamasının ihtiyari kılınması, – Serbest meslek erbaplarının da özellikle duran varlıkları ile demirbaşlarını enflasyon düzeltmesine tabi tutarak duran varlık maliyetlerini güncel değerlerine taşımalarına imkân verilmesi. – Duran varlık kalemleri için de toplulaştırılmış yöntemlerin belirlenmesi ve buna göre düzeltme işlemlerinin yapılmasına imkân sağlanması.
