Şebnem TURHAN
Dolar/TL’de yatay uzun süren yatay seyrin ardından 19 lira sınırı da aşıldı. Ağustos 2022’de 18 liranın üzerine çıkan dolar/TL yatay seyir izlemiş ve 7 ay boyunca çok küçük hareketler sergilemişti. O dönemden bugüne bankacılık sektörü kaynakları gerek yapılan döviz satışları gerekse döviz işlemlerindeki kısıtlamalarla yatay seyrin sürdürüldüğünü vurgularken şimdi yeni bir sözlü tavsiye devreye girdiğini kaydetti. Bankacılık kaynaklarının verdiği bilgiye göre kurumsal müşterilerin 5 milyon dolar olan günlük döviz alım limiti cuma günüden itibaren 2.5 milyon dolara yani yarıya düşürüldü. Aynı zamanda Merkez Bankası yine sözlü olarak yurtdışına para transferi işlemlerinden yüzde 5 masraf alınması talimatı verdi.
Uzunca bir süre yatay seyri korunan bankacılık kaynaklarının kontrollü kur politikası olarak tanımladığı dolar/TL 19 liranın üzerine geldi. Ayrıca ocak itibariyle cari açık 9.85 milyar dolar ile tarihi zirvesine çıktı. Merkez Bankası verileri 10 Mart itibariyle rezervlerde kayıp gösterirken yurtiçi yerleşiklerin özellikle de kurumsal müşterilerin parite etkisinden arındırılmış olarak döviz mevduatını 1.2 milyar dolar artırdıklarını ortaya koydu. Yine cuma günü açıklanan Merkez Bankası verisine göre 2023 Ocak sonu itibarıyla 1 yıl veya daha az vadesi kalmış dış borç, 196 milyar dolara yükselerek rekor serisini dördüncü aya taşıdı. Yurtiçinde döviz talebi ve ihtiyacı artarken bankacılık sektörü kaynakları yeni kısıtlamaların devreye girmesinin şaşırtıcı olmadığını dile getirdi. Bu durumun da ‘kontrollü kur’ politikasının seçimlere kadar devam edeceğinin işareti olarak alan bankacılık sektörü kaynakları ancak geçen hafta kasaya giren Suudi Arabistan 5 milyar dolar mevduatı ile 2.25 milyar dolarlık Eurobond ihracına karşın rezervlerde erimenin sürmesini beklediklerini vurguladı.
İşlemlerde tüm kontrol sorumluluğu bankalarda
Bankacılık kaynakları tüm devreye alınan kısıtlamaların takipçisinin de bankalar olduğuna dikkat çekerek sektörün bu nedenle en küçük bir harekette bile oldukça ayrıntılı bilgi istediğini kaydetti. 50 bin dolar üzeri yurtdışı para transferlerinde belgelendirme ve bildirim zorunluluğu olduğunu hatırlatan bankacılık sektörü kaynakları ancak 500 dolarlık bir transfer için bile belge, fatura istediklerini ifade etti.
Yükselişe karşı iki önlem üst üste alındı
Düşük politika faizi politikasının uygulandığı Türkiye ekonomisinde dövizi kontrol altına almak için Merkez Bankası ve ekonomi yönetimi geçen yıldan bu yana bazı kısıtlamalar uyguluyor. Bazı sınırlamalar ise daha eskiye dayanıyor. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu 2018 Ağustos’ta TL’deki hızlı değer kaybı ve oynaklığın önüne geçebilmek için bankaların swap işlemlerine kısıtlama getirmişti. Özkaynak oranına göre limit belirlenmiş yüzde 25 belirlenen limit ardından yüzde 1’e düşürülmüştü. Kasım 2020’de ise özkaynak oranı yüzde 2-30 olarak kademeli uygulanmaya başladı.
Son dönemde ise Merkez Bankası yurtdışına para transferi işlemlerini daha sıkı takip ederken geçtiğimiz haftalarda bankalara 1 milyar liraya yakın yüzde 5 ek ücret tahsis etti uygulandı. Bankacılık kaynakları geçen hafta da Merkez Bankası’nın sözlü olarak yurtiçi yerleşiklerin yurtdışı para transferi işlemlerinden yüzde 5 masraf alınması talimatı verdiğini ileri sürdü. Tüm bunlar olup biterken döviz satışı da devam etti. Merkez Bankası’nın IMF tanımlı net uluslararası rezervleri 10 Mart haftası itibariyle bir önceki haftaya göre 2 milyar dolar azalarak 18.6 milyar dolara geriledi. Merkez Bankası toplam rezervleri 10 Mart haftasında bir önceki haftaya göre 346 milyon dolar azalarak 120 milyar 13 milyon dolara geriledi.
Liralaşma stratejisi ve ‘kontrollü’ işlemler
Pandemide Mayıs 2020’de BDDK yeni bir kararla bankaların yurtdışı TL işlemlerini sınırlamaya yönelik olarak TL ile mevduat ve repo yapmalarını kısıtladı. Aralık 2021’de yaşanan kur atağı sonrasında ise önce kur korumalı mevduat ürünü devreye alındı ardından özellikle kurumsal müşterilerin bu yöne kayması için vergi avantajları sağlandı. Bunlar sürerken Liralaşma Stratejisi de devreye alındı. Merkez Bankası likidite yönetimi, teminatta TL’ye ağırlık verirken Nisan 2022’de ticari kredilere zorunlu karşılık oranı getirdi sonra bunu ek menkul kıymet tesisine kaydırdı. Yabancı para dönüşüm oranına göre zorunlu karşılık devreye alındı bu alanda da daha sonra TL mevduat oranı hedeflemesine geçilerek ek menkul kıymet tesisi şartı konuldu. Merkez Bankası ve BDDK sonrasında bankaların döviz işlemlerini piyasanın likit olduğu saat 10-16 saatleri arasında gerçekleştirmesini istedi. Bu uygulama ile likiditenin düşük olduğu saatlerde TL’deki oynaklığın azaltılması hedeflendi. BDDK ise döviz varlığı sınırı aşan şirketlerin TL cinsi ticari kredi kullanmasını kısıtladı ve döviz mevduatı satışının önünü açmayı hedefledi. Bu arada TCMB rezerv artışı hedefiyle ihracat gelirlerinin yüzde 40’ının Merkez Bankası’na satış zorunluluğunu devreye aldı.
