Hilal SARI
Hükümet karşıtı gösterilerin aylardır devam ettiği İran, Batı ekonomik olarak açılmasına izin vermediği için yüzünü kendisi gibi Batı yaptırımlarına maruz kalan Rusya ve küresel ekonominin bağımsızlığını azaltmaya çalıştığı Çin’e dönüyor. Ülkenin iki önemli otomobil üreticisi Rusya’ya ilk otomobil ihracatını yapmaya hazırlanırken, Çin’in ise İran’dan hem süt ürünleri hem de elma ithal etmek istediği belirtiliyor. İran’da yeni keşfedilen dev lityum rezervi de üretime geçildikten sonra elektrikli araçlar konusunda öncü Çin’le yeni işbirlikleri getirebilir.
OTOMOBİL
İran’ın en büyük iki otomobil üreticisi Khodro ve Saipa, İran Ticaret Bakanlığı’ndan yapılan açıklamaya göre Rusya’ya otomobil ihraç etmeye başlayacak. Saipa’nın Belaruslu bir şirket ile 45 bin adet Shahin ve Quick model araç tedariki için bir anlaşma imzaladığını aktaran ticaret bakanlığı sözcüsü “Bu iki model Rus pazarına da gönderilecek” dedi. Moskova ve Tahran geçen kasım ayında 300 milyon dolar değerinde otomobil ihracatı için bir memorandum imzalamıştı.
ELMA
İran Tarım Bakanlığı’ndan önceki gün yapılan açıklamada ise geçen hafta imzalanan bir anlaşma kapsamında Çin’in ülkeden elma ithal etmeye başlayacağı duyuruldu. Tarım Bakanı Javad Sadatinejad İran’ın Çin’e tarımsal ürün ihracatının ocakla biten 10 aylık dönemde 350 milyon dolara ulaştığını ve bunun dört yıl öncesine göre beş katlık bir artış anlamına geldiğini söyledi. Yeni anlaşma kapsamında İran Çin’e ilk etapta 100 bin ton elma gönderecek.
SÜT
Ayrıca İran, Çin’e ilk kez süt ürünleri de göndermeye başlayacak. İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin Pekin’de Çin Devlet Başkanı Şi Cinping ile imzaladığı 20 anlaşmadan biri de süt ürünleri konusundaydı. İran basınında ülkenin gelecek iki yıl içinde Çin’e 2 milyar dolar değerinde süt ürünleri ihraç etmeyi planladığı belirtiliyor.
TÜRKİYE EN BÜYÜK BEŞ İHRACAT PAZARINDAN BİRİ
İran Gümrük İdaresi tarafından yapılan resmi açıklamalara göre Türkiye de İran’ın en büyük beş ihracat pazarı arasında. İran Uluslararası İlişkiler ve Ticaret Kalkınma Komisyonu üyesi Ruhollah Latifi ’nin açıkladığı verilere göre 21 Mart 2022-20 Ocak 2023 döneminde İran’ın gerçekleştirdiği 45,3 milyar dolar değerindeki (petrol hariç) ürün ihracatının yüzde 76’sı ilk beş ülkeye – Çin, Irak, Türkiye, Birleşik Arap Emirlikleri ve Hindistan – yapıldı. Çin 12,6 milyar dolar ihracatla en büyük pazar. Irak 8,9 milyar dolarla ikinci sırada, Türkiye 6,6 milyar dolarla üçüncü ihracat pazarı. Aynı dönemde BAE’ye 4,8 milyar dolar, Hindistan’a ise 1,6 milyar dolar ihracat yapıldı. TÜİK verilerine göre de 2022’de ikili ticaret yüzde 12,18 artışa 5,35 milyar dolara yükseldi. İran’ın Türkiye’ye ihracatı yüzde 15,49 artışla 2,91 milyar dolara ulaştı.
PARA BİRİMİNİN 5 YILLIK KAYBI YÜZDE 700’Ü AŞTI
Yaptırımlarla uzun yıllardır küresel ekonomiden izole edilen İran, nükleer müzakere masasındaki çıkmazla birlikte siyasi çalkantılar yaşamaya devam ediyor. ABD’nin Mayıs 2018’de nükleer anlaşmasından çekilmesinden bu yana 5 yıllık süreçte İran Riyali’nin dolar karşısındaki değer kaybı yüzde 700’ü aştı. 1 dolar geçtiğimiz pazar günü 600 bin riyalden (60 bin tümen – İran’da para birimi halk arasında riyal yerine bir sıfır atılarak 10 riyal anlamına gelen ‘tümen’ olarak ifade ediliyor) işlem gördü. Bu durum ülkede yüzde 50’nin üzerinde çok yüksek bir enflasyon yaratarak milyonlarca İranlıyı yoksullaştırıdı. Ülkede aylardır devam eden protestolara karşı aşırı güç kullanılması Avrupa Birliği’nden ve diğer Batılı ülkelerden yeni yaptırımlar da getiriyor.
PETROL
İran, yaptırımlarla yasaklandığı için petrol satışına ilişkin verileri açıklamıyor. Ancak Batılı analistler Tahran’ın son aylarda petrol ihracatının günde 1,2 milyon varili aştığını tahmin ediyor. Resmi verilere göre İran’ın günlük 3,5 milyon varil petrol üretim kapasitesi bulunuyor ve dünyanın en büyük beş ham petrol üreticisinden biri. Ancak yaptırımların etrafından dolanmakta uzmanlaştığı tahmin edilen ülkenin petrol ve doğalgaz ihracatından 15 ila 30 milyar dolar gelir elde ettiği tahmin ediliyor. Rus petrolüne uygulanan tavan fi yat sonrası İran’ın Çin’e satışların devam etmesi için petrol fi yatında daha da büyük indirimler yaptığı öne sürülüyor.
ALMAN DİPLOMATLARI SINIR DIŞI ETTİ
İran’ın siyasi sorunlarından biri de ülkede idam edilen Batılı ülke vatandaşlarının ülkelerinden gelen diplomatik tepkiler. Almanya 22 Şubat’ta bir Alman vatandaşın İran’da idama mahkum edilmesi sonrası İran’ın Berlin Büyükelçiliği’nden iki çalışanı sınır dışı etmişti. İran ise bunu Almanya’nın kendi içişlerine karıştığı şeklinde değerlendirerek karşılıklılık ilkesi uyarınca iki Alman diplomatı sınır dışı etti. Almanya Dışişleri Bakanlığı açıklamasında İran’ın uzun menzilli (1.650 km) bir füze geliştirmiş olmasının da endişeyle karşılandığını belirtildi. Ayrıca Tahran yönetiminin İran halkı üzerindeki baskılarını ve Rusya’ya drone sevkiyatı da eleştirildi.
KIZ LİSELERİNE KİMYASAL SALDIRI
İran’da bir çok lisede onlarca kız öğrenci kimyasal bir gaz saldırısında zehirlendi. Çoğu bilinçsiz bir şekilde ambulanslarla hastanelere götürülürken, İran insan hakları grupları saldırıların İran Devrim Muhafızları tarafından yapıldığını söylüyor. İçişleri bakanlığı ise toksik gazların orjinini eğitim bakanlığıyla birlikte araştırdıklarını duyurdu.
IAEA DİREKTÖRÜ TAHRAN’A GİDİYOR
Uluslararası Atom Enerji Ajansı (IAEA) Direktörü Rafael Grossi, cumartesi günü üst düzey görüşmeler yapmak üzere Tahran’a gidiyor. Batılı diplomatların ve İran basının aktardığını göre, Grossi’nin İran’ın uranyum zenginleştirme faaliyetlerini artırması sonrası Grossi’nin nükleer tesislerde daha yoğun denetimler yapılması için müzakere yapması bekleniyor.
