YENER KARADENİZ/İSTANBUL
Son yıllarda küresel pazarlarda dijitalleşmenin etkisiyle ivme kazanan e-ihracat, ayakkabı sektöründe önemli bir gelir kalemi haline geldi. 2024 yılında 285 milyon doları aşan hacmiyle toplam ayakkabı ihracatının yüzde 26’sını oluşturan e-ihracat, iade yükü ile karşı karşıya. Türkiye Ayakkabı Sanayicileri Derneği (TASD) Başkanı Berke İçten’in açıklamalarına göre, tıpkı Türkiye iç pazarında olduğu gibi yurtdışında da ayakkabı satışlarında iade oranları oldukça yüksek seyrediyor. Ancak esas sorun, iadelerin lojistik ve gümrük süreçlerinde yaşanıyor. Türkiye’de tüketici iadeleri nispeten kolay ve düşük maliyetli bir biçimde yapılabiliyorken, ihracat ayağında bu işlemlerin ciddi bir maliyet ve bürokratik yük anlamına geldiğini anlatan İçten, iade edilen ürünlerin Türkiye’ye geri çekilmesinin, gümrük mevzuatları nedeniyle hem zaman alıcı hem de yüksek maliyetli olduğunu vurguladı. İçten, bu nedenle bazı firmaların iadeleri fiziksel olarak geri almak yerine gümrüklere terk ettiğini, hatta bunları imha eden şirketlerin bile olduğunu dile getirdi.
Dış ticaret açığı büyüyor
İç piyasada taklit ve ithal ürün ile mücadele veren ayakkabı sektörü, ihracat pazarların da ise son yıllarda yüksek maliyetler nedeni ile rekabetçilikle zorlanıyor ve düşüş yaşıyordu. 2021’de 500 milyon dolar, 2022’de ise 350 milyon dolar dış ticaret fazlası veren sektör bu nedenle 2023’te 137 milyon dolar ve geçen yıl da 550 milyon dolar dış ticaret açığı verir duruma gelmişti. Sektör bu dönemde bir çıkış yolu olarak e-ihracata ağırlık vermişti. Ancak burada da son dönemde iadeler ile ilgili sıkıntı yaşadıklarını anlatan İçten, “İade edilen ürünün geri gelişi, ürünün değerinden daha fazla maliyet yaratabiliyor. Örneğin 30 dolarlık bir online Pazar yerinde satılan ayakkabının iade yükü 100 doları aşabiliyor. Bu da üreticiyi, geri almak yerine ürünü olduğu yerde imha etmeye itiyor” dedi. İçten, bu durumun hem maliyet hem de sürdürülebilirlik açısından sektör için ciddi bir ikilem yarattığını vurguladı.
Maliyetler fiyatlara yansıtılıyor
Hesaplamalarına göre, geçen seneki e-ihracat rakamının 285 milyon dolara yükseldiğini kaydeden Berke İçten, “Bu rakamın önemli bir bölümü Trendyol tarafından gerçekleştiriliyor. Trendyol, iadeleri yüksek maliyetler nedeni ile geri getirmiyor. Onun yerine iade maliyetinin belli bir oranını fiyatlara yansıtarak satış gerçekleştiriyor. İade edilen ürünleri de bölgedeki bir depoya satarak yeniden ekonomiye kazandırılması noktasında çalışmalar yapıyor. Bu uygulama ürünün fiyatını artıran bir maliyet” dedi. İçten, şöyle devam etti: “Etsy ya da Amazon gibi diğer pazar yerlerinden alınan ayakkabılar çeşitli sebepler ile iade edildiğinde ürün bize geri gönderiliyor. Ancak bunları ihraç eden markalar tarafından bu ürünlerin gümrüklerden ithalat işlemleriyle geri çekilmesi gerekiyor. Yani daha önce ihraç edilen ürün, ithalat prosedürlerine tabi oluyor. Gümrükleme yapılması vesaire derken çok yüksek bir masraf demek bu. Astarı yüzünden pahalıya geldiği için e-ihracatçılar bunu gümrüklerden çekemiyor ve gümrüklerde terk etmek durumunda kalıyorlar. Bu şekilde PTT ya da diğer şirketlerin depolarında çok ciddi ürünler var. İmha edilenler de oluyor.”
Masrafsız iade yolu açılmalı
Bu durumun e-ihracata ciddi şekilde darbe vurduğunu belirten İçten, bu konuda önerilerini şu şekilde açıkladı: “Bunu ihraç eden firma ETGB kapsamında gönderdiği için bu mal geri geldiğinde üreticisi markası belli. Menşei de belli. Dolayısıyla bu ürünün üreticisine herhangi bir gümrükleme masrafı yapılmadan iade edilmesi gerekiyor. Pazar yeri, müşteri memnuniyeti kapsamında ürünü direk satıcıya gönderiyor. Biz kargo ücretini ödemiş oluyoruz. Zira Avrupa’da dahil birçok bölgede kargo ücretini hala marka karşılıyor. Ürünün fiyatı 30 dolar ise kargo, gümrükleme, ithalat işlemleri vesaire derken maliyet 100 doları geçiyor.”
■ Yurtdışında iade oranı yüzde 15-20’yi buluyor
TASD Başkanı Berke İçten, gümrüklerde terk edilen ürünlerin boyutu konusunda şu ifadeleri kullandı: “Geçen sene gerçekleştirilen 285 milyon dolarlık ayakkabı e-ihracatının yüzde 80’e yakını Trendyol tarafından gerçekleştirildi. Kalan 57 milyon dolarlık kısmı ise diğer pazar yerleri tarafından gerçekleştiriliyor. Asıl sorun da bu kısımda. 57 milyon dolarlık kısmın yüzde 15-20’si iade ediliyor ve iade masrafı ürünün fiyatını geçtiği için yaklaşık 10 milyon dolarlık kısmın gümrüklerde terk ediliyor. Bu hem pazaryerleri hem de markalar için zarar.”
