“50 milyar kWh kaçak elektrik tüketiminin önüne geçildi”

Anadolu topraklarının dili olan halk ozanlarından biri, “Muhabir gazete özü/Arar bulur doğru sözü/Mesleğin aydınlık yüzü/ Sığ olmaktan kaçınmalı” diye yazmış. Muhabirlik “haber işçiliğinin” temelidir; bizim yaptığımızı “yazı işçiliği” diye tanımlayabiliriz.

Biz, kendi düşüncelerimizi yazıyla paylaştığımız kadar, başkalarının düşünceleri de yazının kalıcı belgeselliğine taşıyarak değişik bakış açılarının katılımıyla “düşünce zenginliği” oluşturulmasına katkı yapma arayışındayız. “NASIL?” 30 Eylül 2024 günü Mardin’de yapılan, yöre illerden STK temsilcilerinin katıldığı toplantıda, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin öncelikli sorunlarının neler olduğu sorgulandı. Toplantıda, ilk 5 sorun arasında yer almasa da “elektrik enerjisi dağıtımındaki sorunlara” değinenler oldu.

Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi elektrik dağıtımı sorunları medyada da sıklıkla haber oluyor. Bölge elektrik enerjisi dağıtımında ilk elden sorumlu, deneyim ve birikimi olan birine erişerek “dağıtıcı odağından” durum değerlendirmesi yapalım istedik. Dicle Elektrik Genel Müdürü Yaşar Arvas’a ulaştık. Mardin, Diyarbakır, Şanlıurfa, Batman, Siirt, Şırnak illerimizin elektrik dağıtımını, dağıtımcı kuruluş yetkililerinin merceğinden NASIL? ‘da okuyucuyla paylaşarak konunun bir boyutunu kamuoyu gündemine sunmayı denedik.

Okuduğunuz bu sayfanın merkez düşüncesini anımsayalım: Sorunları görmezden gelme yerine yüzleşerek çözüm üretme arayışının daha verimli yol ve yöntem olduğunu düşünüyoruz. Bu temel bakış açısından Arvas’ın değerlendirmeleri önemli. Değerlendirmelerde eksik ve yanlış bulabilirsiniz. Gerekçeli açıklamalarınızı paylaşın, biz de kamuoyunun bilgisine sunalım. Çeşitli bakışları olgun bir sorgulamayla düşünce, karar ve uygulama zenginliğine taşıyabiliriz. Her zaman belirttiğimiz ilkeyi anımsamalıyız: Etkin kaynak kullanımının yolu, net bilgi, etkin koordinasyon ve odaklanmadır.

Dicle Elektrik Genel Müdürü Yaşar Arvas, fabrikalarında, otlaklarında, dağlarında, ovalarında ve yaylalarında dolaştığımız, sahada eli taşın altında olanlardan öğrendiğimiz, denizi, dağları, yaylaları, küçükbaş hayvan sürüleri, et üretiminin öyküleri, eski ve yeni yolları, iletişim olanaklarını zihin derinliklerinden o ana taşıyan söyleşi denizini kulaçlıyoruz. Sonra da asıl konumuza dönmek için soruyoruz: “Bölgede elektrik enerjisi dağıtımının genel bir değerlendirmesini yapmanızı istersek, neleri paylaşırsınız?”

BÖLGEYE GENEL BAKIŞ

Arvas, söze bölgeyle ilgili genel bir değerlendirmeyle başlıyor, kırsal ve tarımsal sulama alanları, iklim değişikliği, yeraltı suları ve vahşi sulama gibi 5 başlıkta topluyor, 2013’den bugüne gelinen düzeyi:

1- Bölgesel değerlendirme:

• Türkiye’deki bildirimsiz ortalama kesinti süresi yıllık abone başına 1.170, günlük ise 3,2 dakika iken, bu süre Dicle Elektrik hizmet bölgesindeki 6 ilde imar içi yerlerde abone başına ortalama yıllık 2 bin 76, günlük ise 3,6 dakika olarak hesaplandı.
• Siirt ve Batman’daki kesinti süreleri ülke ortalamasının altına indirildi.
• Siirt’in imar içi kesimlerinde bu süre yıllık 682 dakika, günlük ise 1,8 dakika ile neredeyse ülke ortalamasının yarısı olarak tespit edildi. Batman’da ise abone başına yıllık 1.158 dakika, günlük ise 3,1 dakika ile Türkiye ortalamasının altında olarak tespit edildi.
• Bu başarılarda özelleşme döneminden bu yana yapılan 1 milyar doları aşan yatırım ve düzenli bakımlar etkili oldu.
• Dicle Elektrik, 2013 yılında %76 seviyelerinde olan kayıp kaçak oranını, 2023 yılı sonu itibarıyla %42 seviyelerine indirmeyi başardı.
• Dicle Elektrik hizmet bölgesinde her yıl ortalama 8-9 bin kaçak trafo tespit ediliyor. Kaçak trafoların ekonomiye yıllık minimum zararı 298 milyon TL iken ortalama yıllık 1 ila 5 milyon TL arasında elektrik tüketimi harcayan kullanıcılar bulunuyor.
• Özelleşmenin gerçekleştiği 2013’ten günümüze kadar sahadaki etkin mücadele ve akıllı şebeke dönüşümü neticesinde yaklaşık 50 milyar kWh kaçak elektrik tüketiminin önüne geçildi.
• Kaçakla mücadele kapsamında 2013’ten bugüne, Türkiye ekonomisine toplamda 193 milyar TL katkı sağlandı.

2- Kırsal ve tarımsal sulama

• Dicle Elektrik, enerji güvenliğini kırsal ve tarımsal sulama alanlarına da taşımayı hedefliyor.
• Kırsalda, özellikle yaz aylarında kaçak trafoların kullanılması şebekeleri son derece olumsuz yönde etkiliyor. Bunun önüne geçebilmek için imar içi alanlarda yürütülen mücadelenin kırsal alanlara da taşınması hedefleniyor.
• Özellikle yaz dönemlerinde, kayıt dışı trafoların kullanımıyla ortaya çıkan aşırı kaçak elektrik tüketimi, elektrik şebekesine ciddi zararlar veriyor ve bu da enerji kesintilerine neden olabiliyor. Kış aylarında ise kırsal kesimde ısınma amaçlı tüketimlerde benzer sorunlar yaşanıyor.

3- İklim değişikliği ve olası etkileri

• Dicle ve Fırat nehirleri çevresinde yer alan sulak alanların hızla kurumasında yeraltı su kaynaklarının hızla tükenmesinin büyük etkisi bulunuyor. Özellikle tarımsal sulama için açılan derin sondaj kuyularından elektrik enerjisiyle çekilen suyla yapılan sulama yöntemleri, yeraltı kaynaklarının tükenişini hızlandırıyor.
• 10 yıl önce 100-150 metreden su çeken çiftçi, artık yer yer 600- 700 metre derine iniyor. Yeraltı sularının hızla azalışı, coğrafi yapıyı da değiştiriyor. Tarla ve bahçelerin altında bulunan kalker ve kireç taşı, aşırı sulama sonucunda çözünüyor. Bu ayrışmanın ardından yeraltında mağaralar ve boşluklar oluşuyor. Sulamaların da etkisiyle yukarıdaki toprak tabakası bu boşluklara doğru hareket ediyor ve böylece yüzeyde obruklar meydana geliyor.
• Yakın zamanda Şanlıurfa’nın Harran Ovası’nda aşırı sulama sebebiyle 15 metre derinliğinde dev obruklar oluşmaya başladı.
• Bu olumsuz gelişmeler sadece su kaynaklarımızı tüketmekle kalmıyor, aynı zamanda yüksek enerji maliyetleri ortaya çıkararak çiftçilerin üzerine ekstra bir yük bindiriyor.
• Dicle Elektrik hizmet bölgesinde 130 bin dolayında çiftçi bulunurken bunun 51 bini ÇKS’ye (Çiftçi Kayıt Sistemi) kayıtlı sulu tarım yapıyor. Asıl elektrik tüketen tarımsal sulama abone sayısı ise 32 bin dolayında. Bu abonelerin yaklaşık 2 bin 700’ü büyük ölçekli tarımsal sulama yapıyor ve yoğun elektrik tüketimi gerçekleştiriyor.
• Bazı büyük ölçekli tarımsal abonelerin tek başlarına tükettiği enerji miktarı, 100 hatta 200 abonelik mahalleleri besleyecek kadar fazla olabiliyor. Örneğin Atatürk Barajı’nın ürettiği enerjinin 2 katından fazlası, Dicle Elektrik hizmet bölgesindeki tarım alanlarında tüketiliyor.
• Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) kapsamında Şanlıurfa’da 47 bin hektar, Mardin’de 26 bin hektar ve Diyarbakır’da 76 bin hektar yapımı tamamlanan sulama kanalları bu yıl işletmeye açılırsa, toplam 149 bin hektar alan yeraltı suyu kullanmadan sulanabilecek. Böylelikle 1,5 milyar kilovatsaat enerji tasarrufu sağlanarak ekonomiye 5,1 milyar lira katkı sağlanabilecek.
• Dolayısıyla DSİ tarafından yapılan kanalların sulamaya açılması büyük önem arz ediyor. Bu süreç de bölgede elektrik değil, sulama sorunu olduğunu gösteriyor. GAP projesi kapsamında sulama kanallarının tarla başlarına kadar getirilmesiyle bu sorunların önemli ölçüde çözülme imkânı bulunuyor.

4- Bölge çiftçisini ve genç nesilleri bilinçlendirme çalışmaları

• Dicle Elektrik hayata geçirdiği projelerle çiftçilerin üretim ve maliyet verimliliğine katkı sağlıyor.
• “Bir Destek Bin Bereket” Çiftçi Eğitim Programı kapsamında şimdiye dek Diyarbakır’da 50 çiftçi ile teorik ve saha eğitimleri gerçekleştirildi.
• Batman Üniversitesi iş birliği ile verilen eğitimlerde; toprak-su ilişkilerinden sulama sistemleri planlamalarına, hassas sulamadan pompaj tesislerdeki bakım-onarım işlemlerine kadar birçok konuda çiftçilere bilgi aktarımı yapıldı.
• Projenin ikinci durağı ise Şanlıurfa. Burada da genç çiftçileri merkeze alan, enerji ve su verimliliğini teşvik eden bir çalışma hayata geçecek.
• Diğer yandan bölgenin gerçeklerini, karşı karşıya olduğu kuraklık sorunu, eğitici ve eğlenceli yollarla genç nesillere de aktarılıyor. Milli Eğitim ile iş birliği içinde; çocuk tiyatrosu, tarım kiti, etkinlik kitabı ve yarışmalar ile çocuklara enerji, su ve gıda israfı anlatılarak çevre ve sürdürülebilirlik konularında farkındalık kazandırılıyor.

Dicle Elektrik nasıl bir kuruluş?

Hizmet ekonomilerinin toplam ekonomi içindeki payı giderek artıyor. Elektrik dağıtım hizmeti, hem üretimin diğer alanlarında düzenli ve kararlı büyüme sağlamanın gerek şartlarından biri; hem de doğrudan yurttaşın yaşam kalitesini yükseltmenin yolu. Bu açıdan bakarak Dicle Elektrik kendini nasıl tanımlıyor? Aşağıda paylaşılan 5 temel özellik kuruluşun kimliğini kavramak için ipuçları verebilir:

• Diyarbakır, Şanlıurfa, Mardin, Batman, Şırnak ve Siirt ‘de 2,3 milyon tüketiciye hizmet sağlıyor. Kuruluşun temel amacı, bölgenin arz güvenliğini artırmak ve sürdürülebilir çözümler sunmaktır; 2013 yılından bu yana yaklaşık 45 milyar TL’yi aşan yatırım gerçekleştirmiştir.
• Kuruluşun yaptığı yatırımlar elektrik dağıtım ağının yapısını iyileştirmektedir.
• Elektrik enerjisinin dağıtılan ağdaki hat uzunluğu 82 bin kilometre, dağıtım trafolarının sayısı da 70 bini aşmaktadır.
• Dicle Elektrik 2024 yılında 8,1 milyar TL yatırım yaparak dağıtım altyapısını güçlendirerek yurttaşa sunulan hizmetin kalitesini artırmaya çalışıyoruz.