Naci İris
Elektrik yüksek müh. & İşletme bilim uzmanı
Çin’de dünyanın en büyük bataryası hizmete girdi. 40 GWh enerji depolama kapasiteli tesis hakkında ilk merakınız nasıl bir pil/batarya modeli kullanıldı ise, yanılıyorsunuz. Çünkü bu batarya “Pompaj Depolamalı Hidroelektrik Santrali” veya kısa adıyla PHES.
Elektrik enerjisinin depolanması üç şekilde yapılıyor: İlki ve en eski metot, hidroelektrik pompalama yöntemi, ikincisi pil/batarya teknolojisi ve üçüncüsü flywheel denilen kinetik enerji kullanılarak elektrik enerjisi depolanması yapılıyor.
Hidroelektrik pompalama 50 yılı aşkın süredir kullanılıyor, mevcut hidroelektrik santrallerine entegreedilerek kuruluyor. Hidrolik pompalama sistemi, çok uzun yıllardır dünyada yaygın şekilde kullanılmakta. Elektriğin satış fiyatının düşük olduğu saatlerde suyun yüksek bir noktadaki baraja pompalanması sayesinde enerji su olarak depolanıp ihtiyaç olduğunda (elektrik enerjisi üretmek istendiğinde) rezervuardaki su mevcut hidroelektrik santrali kullanılarak elektrik üretilmektedir.
Elektrik enerjisi depolama konusu, elektrokimyasal teknolojilerin gelişmesi ve maliyetinin düşmesi ile birlikte önümüzdeki yıllarda lityum iyon piline doğruevirileceği düşünülüyor. Ancak bunun nasıl bir süreç izleyeceği kanaatimce bu alanda yapılacak teknolojik gelişmelere bağlı. Depolama sisteminin ana bileşeninin ömrü, verimliliği hala yatırımcıları çekmekte yeterli gelmiyor.
*
Gelelim Çin’in bu rekoruna: Pekin ve Tianjin yakınlarındaki Hebei Eyaletinin Fengning İlçesinde bulunan tesis, 10 GW’lık rüzgâr ve güneş enerjisi santrallerini desteklemek üzere kurgulandı. Çin Devlet Şebeke Kurumu tarafından hayata geçirilen proje, 2,6 milyar dolarlık yatırımla 11 yılda tamamlandı. 40 GWh enerji depolama kapasitesine sahip olan tesiste, her biri 300 MW kapasiteli 12 adet tersinir pompa türbin yer alıyor. Bu türbinler toplamda 3,6 GW güç üretebiliyor. Tesisin, yıllık 6,61 TWh elektrik üretme ve 8,71 TWh elektrik depolama kapasitesine sahip olduğu belirtiliyor. Fengning Pompaj Depolama Tesisi’nde 45,04 milyon metreküp kapasiteli bir üst rezervuar ve 71,56 milyon metreküp kapasiteli bir alt rezervuar yer alıyor. Üst rezervuar tam doluluğa ulaştığında santrali 10,8 saat boyunca tam kapasitede çalıştırmak için yeterli enerjiyi depolayabiliyor, bu da yaklaşık 40 GWh’lik bir kapasiteye denk geliyor.
Santralin öne çıkan özelliklerinden biri, türünün en büyüğü olan yeraltı güç merkezi. Dev yapı, 414 metre uzunluğa, 54,5 metre yüksekliğe ve 25 metre genişliğe sahip. Ek olarak, 50 kilometreden fazla uzunluğa sahip 190 yeraltı tünelinden oluşan destekleyici altyapı yer alıyor. Tesis, pompalama işlemi için esnek yük ayarlamaları ve daha hızlı frekans tepkisi sağlayan son teknoloji değişken hızlı pompa türbini teknolojisini kullanıyor. Bu sayede, rüzgâr ve güneş gibi anlık olarak değişen yenilenebilir enerji kaynaklarına hızlı bir şekilde tepki vererek şebekeyi dengeleyebiliyor.
Çin de enerji depolama tesislerine önemli yatırımlar yapıyor. 2024 sonunda 40 GW pompaj depolama kapasitesine sahip olan ülkede, inşa halinde olan 53 GW kapasiteli tesis bulunuyor.
*
Günümüzde artan yenilenebilir enerji kaynakları, enerji depolamayı önemli bir hale getiriyor. Önceden enerji ihtiyacını karşılama amacından çok puant saatlerdeki enerji talebini yönetmek için kullanılan enerji depolama şimdilerde RES ve GES gibi sürekliliği olmayan ancak birim maliyeti çok düşük üretimler için üretip depolayıp kullanmaya yöneltiyor. Bireysel ve minimal olarak zaten şebekeden Off-Grid olarak evlerde jel akülü sistemlerle bunu bir süredir yapıyoruz. Her ne kadar son yıllarda lityum iyon batarya temelli enerji depolama sistemleri yaygınlaşıyor olsa da, uygun coğrafi koşulların olduğu yerlerde (ülkemiz gibi) pompaj depolama tesisleri çok miktarda elektrik depolamak için ucuz, verimli ve temiz bir alternatif olarak öne çıkıyor.
Bakanlığın son düzenlemeleri de ülkemizde her geçen artan enerji depolama sistemleri için hazırlık niteliğinde. 30.12.2024 günü 29221 mükerrer sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Elektrik Tesisleri Proje Yönetmeliği bazı ilkleri içinde barındırıyor. Kısa adıyla EDT, yani Elektrik Depolama Tesisleri ve kısa adıyla EDÜ yani Elektrik Depolama Ünitesi artık mevzuatta yerini aldı. Enerji üretim Tesisleri ile entegre olarak çalışan Depolama Tesisleri ile Müstakil (Bağımsız) Depolama Tesisleri ayrı ayrı detaylandırıldı. Tüketim Tesislerine Bütünleşik Elektrik Depolama Tesisi de mevzuatta yerini buldu.
Ne diyelim. Hadi hızlansın depolama tesisleri yatırımları. Ülkemize ayrı bir nefes olsun temennisiyle…
