Şebnem TURHAN
Borsa İstanbul, rekorlar yılı olan 2022’de kredili işlemde de zirve yaptı. Kredili işlem yapan yatırımcı sayısı 40 bine, işlem tutarı 28 milyar liraya ulaştı. Yıla sert dalgalanmayla başlayan borsada ‘kredi tamamlama’ çağrıları kaynaklı satışların da etkisi var.
Yüksek enflasyon döneminin tartışmasız en çok ilgi gören yatırım aracı Borsa İstanbul oldu. 2022, sadece TL ve dolar bazında rekorların kırıldığı bir yıl olmakla kalmadı, 1.4 milyona ulaşan yeni yatırımcısıyla da tarihi bir yıl olarak kayıtlara geçti. Rekorlar yılı olan 2022’de kredili işlem hacmi de dikkatlerden kaçmadı. Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği’nin (TSPB) 2022 yılı 9 aylık verilerine göre kredili işlem, yani kendi parasıyla değil aracı kurumlardan aldığı kredi ile işlem yapanların oluşturduğu hacim 22 milyar liraya ulaştı. Bu tutar, 2021 yılının neredeyse iki katına işaret ediyor. TSPB verilerine göre 2018 yılında kredili işlem hacmi 1.8 milyar lira iken, bu tutar 2019 yılında 2.8 milyar liraya yükseldi. 2020 yılında pandemiyle birlikte borsaya olan ilginin artmasıyla kredili işlem hacmi de 6.8 milyar liraya ulaşırken, 2021 yılında halka arzların da etkisiyle 11.4 milyar liralık kredili işlem hacmi kaydedildi. 2022 yılı ise kredili işlem hacmi bakımından tüm yılları geride bıraktı. EKONOMİ gazetesinin piyasa uzmanlarından aldığı bilgiye göre kredili işlem hacmi 2022 sonunda 28 milyar liraya çıktı. Yani bir önceki yılın 2.5 katına yükseldi.
Borsadaki düşüşte rolü var
Kredili işlem hacmindeki artış analistlerin sürekli dikkat çektiği bir konu. Bunun borç alarak yatırım yapmak ve hatta riskli yatırım yapmak anlamına geldiğine işaret eden analistler, sert düşüşler sonrası kredi tamamlama çağrıları nedeniyle de satışların sürdüğünü belirtiyor. Hatta yeni yılla birlikte yaşanan sert dalgalanmalardan da en fazla etkilenenler kredili işlem yapanlar oldu. Verilere göre kredili işlem yapan kişi sayısı 2018’de 12 bin 101 seviyesinde iken 2021’e gelindiğinde 29 bin 979’a çıktı. 2022 yılının ilk 9 ayında ise kredili işlem yapan kişi sayısı 35 bin 983 ile rekor kırdı. Piyasa uzmanları, yeni yatırımcıların da büyük ilgisiyle birlikte kredili işlem yapan kişi sayısının 40 bine yaklaşmış olabileceğine işaret ediyor.
Varlıkların 5 katına kadar limit tanımlanabiliyor
Yatırımcılar nakitlerinin yanı sıra aracı kurumlarca kendilerine tahsis edilen kredi limitleri ve portföylerinde bulunan varlıkların teminat değerleri dahilinde ek hisse alım işlemini gerçekleştirebilmek için kredi kullanabiliyor. Kredi takasın ardından ikinci iş gününde otomatik olarak yatırımcıya tahsis ediliyor. Kredi tam iş günlerinde saat 1’e kadar ödendiğinde faiz işlemiyor. Aracı kurumlar genellikle limitleri 5 bin lira ve katları olmak üzere yatırım hesaplarındaki serbest bakiye ve portföy değerini dikkate alarak belirliyor. Bazı aracı kurumlarda ise varlıklarının 5 katına kadar gün içi pozisyon açılmasını sağlayacak kredi limiti tanımlanabiliyor. Genellikle ise asgari 50 bin lira olarak kredi limiti belirleniyor.
Krediye uygulanacak faiz oranı da piyasa uzmanlarının verdiği bilgiye göre günlük yüzde 2-4 arasında değişiyor. Aracı kurumların bilgilendirme yazılarına göre ise kredi hesabı şöyle yapılıyor: “Krediye uygulanacak faiz oranı, Borsa İstanbul Borçlanma Araçları Piyasası / Repo-Ters Repo Pazarı’nda oluşan en kısa vadeli repo işlemlerinin ağırlıklandırılmış ortalama faizi, Takasbank Para Piyasası’nda gerçekleşen en kısa vadeli işlemlerin ağırlıklı ortalama faizi ile Merkez Bankası bir haftalık repo borç verme faiz oranlarının karşılaştırılması ile tespit edilecek en yüksek faiz oranının 4 (çarpan) ile çarpılması suretiyle bulunan kredi faizi oranı.”
Özkaynak oranının %35’in altına düşmesi sıkıntı
Kredili alım işlemlerinde en önemli konu ise öz kaynak oranı. Her zaman yatırımcı yüzde 50 oranında öz kaynak bulundurmak zorunda. Borsa İstanbul’da endekslerin değer kaybettiği günlerde portföy değerlerinde de gerileme olduğu göz önüne alındığında bu zor bir durum olarak öne çıkıyor. Yatırımcının öz kaynak oranı yüzde 35 seviyesinin altına düştüğünde, iki iş günü içinde ilave öz kaynak getirerek öz kaynak oranını ya başlangıç öz kaynak oranına tamamlaması ya da kredi borcunu azaltıcı yönde aksiyon alması gerekiyor. Bu da genellikle hisse satışı şeklinde gerçekleşiyor ki bu da borsadaki sert dalgalanmaların bir nedenini oluşturuyor. Öz kaynak tamamlama işlemi yapılmadığı takdirde ise aracı kurumlar, yatırımcının öz kaynak oranını yüzde 50 başlangıç oranına tamamlayacak şekilde hisse senedi satışı yapma yetkisine sahip. Yatırımcıların öz kaynak oranı başlangıç seviyesine tamamlanıncaya kadar geçecek süre boyunca yeni hisse senedi alış emri iletmesi de mümkün olmuyor.
Borsa haftaya kayıpla başladı
Geçen hafta oldukça dalgalı bir seyir izleyen Borsa İstanbul BİST100 endeksi pozitif açılış yaptığı dün günü kayıpla tamamladı. Endeks gün içinde yüzde 3’ü aşan kayıplar yaşarken bankacılık ve holdingler endeksindeki hızlı düşüş dikkat çekti. BİST100’deki düşüşe en yüksek negatif katkıyı veren hisseler arasında Turkcell, Ereğli, Akbank, Yapı Kredi, Aselsan, Koç Holding, SASA, Şişecam, iş Bankası, BİMAS, Sabancı Holding ve Garanti yer aldı. Analistler geçen haftanın son işlem günü yüksek hacimli alışla borsayı yukarı taşıyan aracı kurumun dünkü satışta etkili olduğunu dile getirdi. Ayrıca analistler kredi tamamlama çağrılarının da satışların ivmesinin artmasında etkili olduğuna dikkat çekti.
BİST100’de reel getiri yüzde 61,81
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) yatırım araçlarının Aralık 2022’de reel getiri oranlarını açıkladı. Buna göre geçen ay aylık en yüksek reel getiri, yurt içi üretici fiyat endeksi (Yİ-ÜFE) ile indirgendiğinde yüzde 15,09, tüketici fiyat endeksi (TÜFE) ile indirgendiğinde ise yüzde 13,47 oranlarıyla BIST 100 endeksinde gerçekleşti. TÜFE ile indirgendiğinde DİBS yüzde 4,97, külçe altın yüzde 3,39, Euro yüzde 2,89 ve mevduat faizi (brüt) yüzde 0,15 oranlarında yatırımcısına reel getiri sağlarken; Amerikan Doları yüzde 0,91 oranlarında yatırımcısına kaybettirdi. BIST 100 endeksi, üç aylık değerlendirmede de yine Yİ-ÜFE ile indirgendiğinde yüzde 45,17, TÜFE ile indirgendiğinde ise yüzde 45,95 oranlarında yatırımcısına en yüksek reel getiri sağlayan yatırım aracı oldu. Amerikan Doları Yİ-ÜFE ile indirgendiğinde yüzde 5,99, TÜFE ile indirgendiğinde ise yüzde 5,48 oranlarında yatırımcısına en çok kaybettiren yatırım aracı olarak öne çıktı. Finansal yatırım araçları yıllık olarak değerlendirildiğinde BIST 100 endeksi; Yİ-ÜFE ile indirgendiğinde yüzde 34,44, TÜFE ile indirgendiğinde yüzde 61,81 oranlarında yatırımcısına en yüksek reel getiri sağlayan yatırım aracı oldu. Yıllık değerlendirmede, Yİ-ÜFE ile indirgendiğinde; yatırım araçlarından DİBS yüzde 20,81, külçe altın yüzde 30,20, Amerikan Doları yüzde 30,40, Euro yüzde 34,80 ve mevduat faizi (brüt) yüzde 41,25 oranlarında yatırımcısına kaybettirdi. TÜFE ile indirgendiğinde ise DİBS yüzde 4,69, külçe altın yüzde 15,99, Amerikan Doları yüzde 16,23, Euro yüzde 21,52 ve mevduat faizi (brüt) yüzde 29,28 oranlarında yatırımcısına kaybettirdi.
